8. Sınıf Fen Bilgisi Programı

"Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önem" Atatürkçülükle İlgili Konular kitabında belirtildiği gibi kavratılacaktır.

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

1. Atomların, elektronlarını birbirleriyle paylaşarak veya elektronlarını birbirlerine aktararak oluşturduğu basit bileşiklere örnekler vererek bu bileşiklerdeki kimyasal bağların yapısını ana hatlarıyla açıklar.

3. Basit kimyasal değişimleri, semboller kullanarak basit birkaç örnek denklemle gösterir.

4. Kimyasal tepkime denklemlerinin, maddenin korunumu yasasını tartışarak sayma yöntemiyle denkleştirir.

8. Atomların birbirleriyle etkileşimini ve bunun sonucundaki değişiklikleri örnekler vererek tartışır.

Öğretmen öğrencilerin, okulun ve çevrenin olanaklarına göre eğitsel değeri olan her türlü araç-gereç ve etkinliği kullanarak ünite içeriğini ve kazanımları öğrencilere edindirmelidir. Bunun için öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak, bireysel öğrenmelerini kolaylaştıracak ve bilimsel yöntemi kullanmalarına fırsat tanıyacak yeterli düzeyde kaynak, araç-gereç, deney, gezi-gözlem, araştırma, inceleme, proje ve uygulamalardan yararlanmalıdır.

Bu etkinlikler, ünitenin tümüne yönelik öneriler biçiminde hazırlanmıştır. Öğretmen bunları aynen ya da değiştirerek uygulayabilir. Ayrıca öğrencilerin düzeyi, konunun özelliği ve olanaklara göre aynı amaca yönelik başka etkinlikler düzenleyebilir. Öğretmen, söz konusu kazanımları öğrenciye kazandırmak için amaç ve kazanımların düzeyine, konuların özelliğine göre tartışma, rol oynama, örnek olay, problem çözme, beyin fırtınası, gezi, gözlem, deney, gösteri, gösterip yaptırma, soru cevap, proje, görüşme gibi yöntem ve teknikleri kullanabilir. Amaç, öğrencilerin kazanımları ezberlemeden araştırma yoluyla edinmelerini ve fen bilimlerini bütün olarak algılamalarını sağlamaktır.

Öğretmen, molekülleri oluşturan atomların bir arada olmasını kimyasal bağların sağladığını, kimyasal bağların da atomlar arasındaki elektron alış verişi ya da elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu ortaya çıktığını açıklar. Kovalent ve iyonik bağlı basit yapılı bileşiklere örnekler vererek bu bileşiklerdeki bağların yapılarını ana hatları ile açıklar.

Kimyasal tepkimelere örnekler verilerek bazı basit kimyasal tepkimeler denklemlerle gösterilir.

Öğretmen öğrencilere, "Bir miktar suya tuz atıp karıştıralım. Bu karışımda tuzu daha çabuk çözmek için ne yapılabilir? Kâğıt ve odun gibi maddeler yanarken dışarıya neden ısı verirler?" sorularını yönelterek ekzotermik ve endotermik tepkimeleri açıklar. Bu tepkimeler deneylerle gösterilir.

Kimyasal tepkimelerde kütlenin korunumu, ölçüm sınırları içinde deneylerle gösterilir.

Kimyasal tepkimelerin büyüme, yenilenme, enerji tüketimi ve günlük yaşamın diğer alanlarında oynadığı rol araştırılarak sınıfa sunulur.

Asitlerin, bazların, tuzların yapısı ve özellikleri ile ilgili deneyler yapılır. Asit ve bazlarla çalışırken dikkat edilecek noktalar, alınması gereken önlemler ve ilk yardım ilkeleri belirtilir.

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

Değerlendirme etkinlikleri, öğrencilerin ünitede yer alan kazanımlarla edinecekleri bilgi, beceri, görüş tutum ve davranışlara ne derece ulaştıklarının belirlenmesine yönelik olmalıdır. Bu doğrultuda birkaç kazanım için hazırlanan örnek ölçme sorularına yer verilmiştir.

Öğretmen, diğer kazanımlara yönelik olarak da sadece hatırlama düzeyinde sorular yerine, öğrencinin yorum yapacağı kavrama, uygulama, analiz, sentez düzeyinde yeni ve özgün sorularla bu bölümde önerilen ölçme etkinliklerini zenginleştirebilir.

Öğrencilerin aktif olduğu öğrenme yöntemlerinde sadece yazılı ve sözlü sınavlarla öğrenci başarısının değerlendirilmesi yeterli olmamaktadır. Öğretmen öğrencileri değerlendirirken ölçme sonuçları ile birlikte öğrencilerin; sınıf içi etkinliklere katılımı, bilimsel tutum ve davranışları, gözlem yapma, araştırma- inceleme, bilimsel düşünme, sahip oldukları ve sergiledikleri fikir zenginlikleri, sorumluluk alma, ekip çalışmalarına yatkınlıkları, edindiği bilgi ve bulguları paylaşabilme vb. özelliklerini de göz önüne alarak başarıları hakkında karar verir.

Yukarıda belirtilen tepkimelerden hangisi veya hangileri ısı alan (endotermik) tepkimedir?

2. X ve Y elementleri birer ametal, K ve L elementleri ise birer metaldir. Bu elementlerden oluşan aşağıdaki bileşiklerin ve element moleküllerinin içerdiği kimyasal bağın türünü boşluklara yazınız.

Yukarıda verilen tepkime denklemi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde H2O’yun katsayısı (p) kaç olur?

Bir kimyasal tepkimede yukarıda belirtilen durumlardan hangisi ya da hangileri kesinlikle gerçekleşir?

5. Aşağıda belirtilen alanlardan hangisinde elektroliz (bileşiklerin elektrik enerjisi ile ayrıştırılması) yönteminden yararlanılmaz?

• Canlılığın sürdürülebilmesi için gerekli madde ve enerjinin nasıl sağlandığını,

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

1. Hücrenin yapısının su, mineral ve çok sayıda atomdan oluşan çeşitli büyük organik moleküllerden oluştuğunu fark eder.

2. Canlıların hücrelerinde, çok atomlu büyük yapılı organik moleküller oluşturabildiklerini belirtir.

3. Adına organik molekül denilen büyük moleküllerin, hücrenin temel yapısında bulunanlarının karbonhidrat, yağ, protein ve vitaminler olarak gruplanabileceğini belirtir.

4. Bitkilerin hücrelerindeki klorofilleri ile güneş enerjisini emerek (soğurarak) hücrelerinde kullanabilecekleri enerji türüne (ATP) dönüştürebildiklerini fark eder.

5. Güneş enerjisinin inorganik moleküllerden organik molekül yapımında kullanıldığını ve bunu gerçekleştirebilen canlılara üretici (ototrof) canlılar dendiğini belirtir.

6. Fotosentez olayı ile sentezlenen besin (organik molekül) için dışarıdan alınması gereken inorganik maddeleri sıralar.

8. Güneş enerjisinin sentezlenen glikoz molekülünde depolandığını (glikozun kimyasal bağlarında) belirtir.

9. Bitkinin fotosentez ürünü olan glikozu, yapısını ve diğer maddeleri oluşturmak için hammadde olarak kullandığını günlük yaşamdan örnekler vererek açıklar.

10. Tüketici canlıların (heterotrof) bitkiler tarafından güneş enerjisinin aktarılarak sentezlendiği organik molekülleri besin kaynağı olarak kullandıklarını açıklar.

12. Canlıların tüm hücrelerinde oksijenli veya oksijensiz solunum yapılarak organik moleküllerden enerji üretildiğini açıklar.

13. Oksijenli ve oksijensiz solunumun genel basamaklarını, farklarını ve ürünlerini tanıtır.

14. Oksijenli ve oksijensiz solunumda kullanılan organik moleküllerin kimyasal bağlarındaki enerjilerinin ATP moleküllerine aktarıldığını ve hücre içinde enerji gerektiren olaylarda ATP enerjisinin kullanıldığını fark eder.

15. Solunum sonucunda açığa çıkan gazı, bitkilerde ve hayvan örneklerinde deneylerle gösterir.

16. Vücudumuzdaki hücrelerde gerçekleşen solunum olayını ve enerji üretimini açıklar.

17. Canlılığın devamı için fotosentez, solunum ve beslenme olaylarının gerekliliğine örnekler verir.

18. Canlılar arasındaki beslenme bağıntılarının uygulanışına örnekler verir.

19. Canlıların yapılarını oluşturmada ve canlılık olaylarında kullanacakları enerjiyi sağlamak için besin maddelerini kullandıklarını fark eder.

20. Bitkilerin gereksinimi olan temel inorganik maddelerin karbondioksit, su ve mineraller olduğunu fark eder.

21. Tüketici canlıların inorganik maddelerden organik maddeleri sentezleyemediğini fark eder.

22. Tüketici canlıların besin maddelerinin karbonhidrat, yağ, protein, vitamin organik molekülleri ile su ve madensel tuzlardan oluştuğunu belirtir.

23. İnsanın beslenmesinde bu maddeleri çeşitli kaynaklardan aldığını örneklerle açıklar.

24. İnsanların besin kaynaklarından aldığı karbonhidrat, yağ ve proteinlerin hücrelerine girebilecek boyutlara getirmesi olayının sindirim olduğunu hatırlar.

25. İnsanların karbonhidrat, yağ ve proteinin dışındaki besinleri olan vitamin, mineral ve suyun, sindirimi gerektirmeyen küçük moleküllü yapıda olduğunu fark eder.

26. Hücreye alınan besin maddelerinin canlının büyümesi, üremesi, yıpranan bölümlerin onarılması gibi yapım işleri ile vücut için gerekli enerjinin sağlanmasında kullanıldığını açıklar.

27. Besin maddelerinin yapıcı – onarıcı, düzenleyici ve enerji verici gruplarına örnekler vererek işlevlerini tartışır.

28. İnsanın beslenmesinde besin maddesi çeşitlerini ve besinlerin alındığı kaynaklara örnekler verir.

30. Besin maddelerinin taze ve temiz olması, mevsiminde tüketilmesi ve tüketiminde tutumlu olmanın nedenlerini tartışır.

31. Besin maddelerinin işlenmesi ve saklanmasında gerekli özenin gösterilmesi, besin kaynaklarının korunmasının önemini tartışır.

2. Canlıların Hücresel Yapılarını Çok Atomlu Büyük Moleküller (Organik) Oluşturur

1. Bitkiler, Güneş Enerjisini Dönüştürüp Hücrelerinde Tutabilen Canlılardır

Ç. HÜCRE İÇİNDE ÇOK ATOMLU YÜKSEK ENERJİLİ MOLEKÜLLERİN ENERJİLERİ NASIL AÇIĞA ÇIKAR?

Öğretmen, "Yaşamımızdaki enerjileri düşünelim." vb. yönlendirmelerle öğrencilerin doğada var olan enerjileri düşünmelerini ve örnekler vermelerini ister. Ayrıca onları düşündürmek için aşağıdaki soruları yöneltir:

• Meteorolojik olaylarla Güneş enerjisinin bir ilişkisi var mı? (şimşek – yıldırım)

• Suyun buharlaşıp tekrar yeryüzüne inmesi, akarsular, barajlar ve bunlardan elde edilen enerjiler nelerdir?

Öğretmen, öğrencilerden aldığı yanıtlardan sonra, bütün bu örneklerin bir yapının, bir işin, bir düzenin sağlanmasında enerjinin gerekliliğini gösterdiğini ve enerjinin sağlanması, depolanması, saklanabilir olması ve enerji kaynaklarının devamlılığının sağlanmasının önemini vurgular.

Bu örneklerden sonra öğretmen, cansız doğada enerjinin canlı yapısı ve canlılığın devamı için gerekliliğini tartışmaya açar.

Öğretmen, "Canlılar dediğimizde aklımıza neler geliyor?" sorusunu öğrencilere yöneltir ve alınan yanıtları da değerlendirerek canlıların önce bir yapısının olduğu, yapının temel bazı maddelerden oluştuğunun tartışılmasını sağlar. Canlıların yapılarını ve canlılık olaylarını sürdürebilmek için enerji kullandıklarını, enerjiyi sağlayabilecek yöntemler geliştirmiş olduklarını tartışmalarını sağlar.

Canlıların yapısını oluşturan organik moleküllerin sağlanması, yaşamsal olaylarda kullanabilecek enerjinin sağlanması, canlıların enerjiyi depo edebilmelerinin önemli olduğunu, daha da önemlisi bu enerjinin kaynağının sürekliliğinin ve canlı düzenini bozmayacak, hücreyi parçalamayacak büyüklükte ve nitelikte enerjiler olması gerektiği vurgulanır.

Bu açıklamalardan sonra öğretmen, canlıların enerji kaynağının Güneş olduğunu belirtir. Güneş enerjisinin cam vb. bazı maddelerden geçebildiği, bazı maddelerden geçemeyip yansıdığı, bazı maddalar tarafından da emildiği (soğurulduğu) hatırlatılır. Güneş enerjisinin başka enerjilere dönüşmesinin soğurulma olduğu açıklanır. Örneğin cisimlerin ısınmasının Güneşin ışık ışınlarının cisimler tarafından soğurulmasıyla olduğu belirtilir.

Öğretmen öğrencilere, bitkilerin yapısında hayvanlardan farklı olan en önemli özelliğin ne olduğunu sorar. Alınan yanıtlar da değerlendirilerek bitkilerin bazı hücrelerinde güneşin ışık ışınlarını rahatlıkla alabilecek ve klorofil adı verilen özel moleküllerin bulunduğunu vurgular. Hayvanlarda da klorofilli hücrelerin olup olmadığı tartışılır.

Canlıların yapısında bulunan karmaşık organik moleküller (karbonhidrat, protein, vitamin) nasıl oluşabilir? Canlılar bu molekülleri aldıkları besinlerden sentezler. Yani yediğimiz besinler vücudumuzun yapısını, onarımını, büyümemizi ve gelişmemizi sağlar. Bu durum bütün canlılar için geçerlidir. Klorofilli bitkiler fotosentez olayı ile inorganik moleküllerden, glikozu sentezleyerek bundan da yapılarındaki diğer organik molekülleri oluştururlar (ototrof canlılar).

Heterotrof canlılar, başka canlıların organik yapılarını besin olarak kullanır. Ototrof beslenen bitkilerin ise inorganik moleküllerden organik molekül sentezi yapabilmesi için enerjiye gereksinimleri vardır. İşte bitkiler klorofilli hücrelerindeki klorofille Güneş enerjisini soğurarak bu enerjiyi sağlarlar.

Öğretmen öğrencilere, "Canlılar hücrelerinde herhangi bir enerjiyi kullanabilirler mi?" sorusunu yöneltip soruya yanıt vermelerini ister. Alınan yanıtlar değerlendirilerek canlıların hücrelerinde herhangi bir enerjiyi kullanamayacaklarını, bu enerjinin hücreyi parçalamayacak büyüklükte ve her zaman hücrenin içinde bulunması gereken bir enerji olduğunu vurgular.

Bu özel enerjinin, adına ATP denilen molekülün kimyasal bağında bulunduğu ve gerektiğinde ATP’nin hücrenin bütün enerji gerektiren olaylarında kullanıldığı belirtilir. Fakat ardından hücrenin tekrar kullanılabilir ATP enerjisini sağlamak için, bir enerji kaynağından yararlanarak tekrar ATP üretir. Böylece hücre için kullanılabilir uygun enerjinin özel bir kimyasal bağ enerjisi olduğu ortaya konur.

Önemli olan ATP oluşturulmasındaki kaynak enerjinin neler olabileceğini ve canlıların bunu nasıl sağlayabildikleridir.

Tüm canlılar, besinlerin organik moleküllerinin kimyasal bağ enerjilerini oksijenli ve oksijensiz solunum ile hücrede özel bir molekül (ATP) oluşturarak depolarlar. O hâlde tüm canlılar organik molekülleri hem yapılarını oluşturmak hem de canlılık olaylarının gerçekleşmesi için gerekli olan hücre içinde kullanılabilir enerjiyi (ATP) sağlamak amacıyla kullanırlar.

O hâlde canlıların sürekli organik molekül tüketiminin karşılanması gerekir.

Doğada inorganik moleküllerden organik molekül üreten canlılar araştırılarak en önemli kaynağın bitkilerin klorofilli hücrelerinde gerçekleştirdiği fotosentez olayı olduğu vurgulanır.

Öğretmen öğrencilere, 6. sınıftaki "Bitkilerin Yapısında Neler Var?" ünitesindeki klorofilli bitki hücresini, bu hücrelerin en çok bulunduğu bitki yapraklarının özelliklerini ve fotosentez kavramının tanımını hatırlatır. Fotosentez olayını aşağıdaki denklemle;

İnorganik Moleküller

(6CO₂ + 6H₂O )

Organik Molekül + Oksijen

(C₆H₁₂O₆ (Glikoz) + 6O₂)

şeklinde gösterilebileceğini belirtir. Bu sentezin yapılabilmesi için harcanan enerjinin doğada klorofilin güneş enerjisini soğurarak oluşturduğu ATP enerjisi ile sağlandığı vurgulanır. Öğretmen formülü açıklayarak olaya giren ve çıkan maddeleri tartışır. Bunlarla ilgili deneyler düzenleyip sonuçların sınıfta tartışılmasını sağlar. Sonuçlara bağlı olarak fotosentezin gerçekleşme koşulları tartışılır.

Öğretmen, sentezlenen glikozun kimyasal bağlarında güneş enerjisinin depolandığını vurgular. Organik moleküllerin sentezi ( vitaminlerin, karbonhidratların, yağların, proteinlerin vb.) ve bitkide büyüme, gelişme, üreme, irkilme vb. canlılık olaylarının, glikozun enerjisiyle sağlandığını belirtir.

Öğretmen, fotosentez olayı ve sonuçları ile tüketiciler arasındaki ilişkiyi ve canlılar arasındaki beslenme bağıntılarının doğadaki örneklerini tartışmaya açar ve günlük yaşamdan örneklerle kanıtlar.

Öğretmen, canlıların organik moleküllerdeki kimyasal bağ enerjisini kullanılabilir hâle getirmek için oksijensiz veya oksijenli solunum yaptıklarını açıklar.

Bazı hücreler ürettikleri bir kısım özel moleküllerle (enzimler) glikozun kimyasal bağlarını daha küçük bir organik moleküle kadar kırılabilirler (Alkol, sirke vb.). Elde ettikleri enerji az miktarda (2 ATP’ lik) bir enerjidir. Bu olaya bilim dilinde oksijensiz solunum (fermantasyon, mayalanma) dendiği belirtilir. Bunu gerçekleştiren canlılara günlük yaşamdan örnekler verilir.

Bazı hücreler ise ürettikleri bir kısım özel moleküllerle (enzimlerle), glikozun kimyasal bağlarını inorganik moleküllere kadar kırarak ve oksijeni de kullanarak daha büyük bir enerji (38 ATP) sağlarlar.

Oksijenli solunumda enerji üretebilmek için glikoz ve oksijen tüketilir. Canlıların tüm hücrelerinde bu olayın aynı şekilde gerçekleştiği açıklanır.

Çok hücreli bitkiler, gözeneklerle dış ortamdan oksijen ve karbondioksit alış verişini sağlar.

Çok hücreli hayvanlar ise solunum için oksijen alımı ve karbondioksitin atılması için solunum organlarını kullanırlar.

Öğretmen, solunum için gerekli oksijenin dış ortamdan alındığını, karbondioksitin dış ortama verildiğini deneylerle gösterir.

Öğretmen canlının yapısını oluşturmak ve enerji sağlamak için gerekli maddelerin nereden sağlandığını sorar. Bu maddelerin neler olduğuna örnekler vermelerini ister.

Üretici ve tüketici canlıların bu maddeleri almada temel gereksinimlerinin neler olduğunu ve farklarını tartışmaya açar.

Öğretmen, bitkilerin yapılarını oluşturan ve enerji kaynağı olarak kullandıkları organik molekülleri, inorganik moleküllerden sentezleyebildiğini açıklar. Bu molekülleri sentezleyebilmek için bitkiler karbondioksit, su ve mineralleri dış ortamdan alır. Ototrof canlıların üretici canlılar olduğu pekiştirilir.

Öğretmen, heterotrof beslenen insanın besin maddelerinin hangi gruplardan oluştuğunu tartışmaya açar. Bu besin maddelerinin sağlandığı kaynaklara öğrenciler örnekler verir.

Öğretmen, dışarıdan alınan besinlerin hücrelerimize girebilmesi için küçük birimlerine kadar sindirildiğini vurgular. Vitamin, mineral ve suyun sindirimine neden gerek olmadığını öğrencilere sorarak düşünmelerini ister.

Öğretmen büyüme, üreme ve yıpranan bölümlerin onarılması olaylarının besin maddeleriyle ilişkisine ve gerekli enerjinin besin maddeleri yoluyla sağlandığına öğrencilerin dikkatini çeker. Besin maddelerinin yapıcı–onarıcı, düzenleyici ve enerji verici şeklinde gruplanabileceği sonucuna birlikte varılır.

Besin gruplarının eksik alınması hâlinde vücutta ortaya çıkabilecek durumları tartışmaya açar. Günlük beslenmede bireyin yaş, iş, sağlık durumlarına göre yeterli ve dengeli beslenme özelliklerini nedenleriyle tartışmaya açar. Besin maddelerinin tüketilmesinde taze, temiz, mevsiminde ve aşırıya kaçmadan kullanılmasının önemi, günlük yaşamdan örneklerle tartışılır.

Öğretmen, ülkemizde besin maddelerinin üretiminde ve besinlerin kalitesinin artırılmasında çağdaş yöntemlerin uygulanmasının önemini vurgular. Besin maddelerinin işlenişinde ve saklanmasında nelere dikkat edilmesi gerektiği tartışılır.

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

1. Ototroflar (üreticiler) neden ekosistemlerin vazgeçilmez elemanlarıdır? Açıklayınız.

................................................................................................................................................

2. Oksijenli ve oksijensiz solunum arasındaki fark aşağıdaki seçeneklerden hangisinde verilmiştir?

3. Ünlü bir bilim adamı "Evrende yaşamın var olduğu herhangi bir yerde bulunan canlılardan bazıları renkli olmalıdır." demiştir. Bilim adamı neden böyle söylemiş olabilir? Açıklayınız.

................................................................................................................................................

4. Aşağıdaki günlük yediğimiz besinlerden hangisi fotosentez ürünü değildir?

5. Aşağıda verilen canlılardan doğru bir besin zinciri oluşturarak bunları şema ile gösteriniz.

• Kalıtımın temellerini, kalıtımı ve canlılarda çeşitliliğin kalıtsal nedenlerini,

• Kalıtım alanındaki yeni gelişmeleri, genetikle ilgili yapılan çalışmaları

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

1. Hücresel yapının oluşması ve devamlılığı ile canlılık olaylarının yürütülmesini sağlayan molekülün DNA olduğunu fark eder.

2. Aynı temel yapıda olan ve aynı canlılık özelliklerini gösteren yavru canlıların oluşmasından sorumlu molekülün DNA olduğunu fark eder.

5. DNA molekülünün hücrenin canlılık olaylarını yönetme, kendini eşleyerek hücre çoğalmasını sağlama ve böylece bu özelliklerin yeni döllere geçmesini gerçekleştirme görevlerini açıklar.

8. Canlılarda kalıtsal özelliklerin atalarından nasıl aktarıldığını açıklar.

10. DNA çeşitliliğini canlıların çeşitliliği ile bağlantı kurarak açıklar.

15. Kalıtsal hastalıkların da genler tarafından taşındığını örnek problemler çözerek açıklar.

18. Çevresel etmenlerin kalıtsal yapıyı bozmasına ilişkin örnekler verir.

21. Genlerde kalıtsal olan değişmeler (mutasyon) nedeniyle bireyde ortaya çıkan kalıtsal değişmelere örnekler verir.

22. Çevresel etmenlerle kalıtsal olmayan ve yalnızca vücut hücrelerinde sonradan olan değişmelere (modifikasyon) örnekler verir.

23. Her bir canlı çeşidinin (tür) bireyleri arasındaki farklılıklara örnekler verir.

24. Çevresel faktörlerin türdeki değişmelere etkilerini örneklerle açıklar.

25. Çevresel faktörler karşısında canlının taşıdığı özelliklerle ortamdaki mücadelesine örnekler verir.

26. Türdeki bireylerin taşıdıkları özellikleri ile çevre koşullarına karşı verdikleri savaşı fark eder.

27. Taşıdığı kalıtsal özelliklerle canlının çevreye uyumunu örneklerle açıklar.

29. Bilimsel tarih boyunca bilim adamları tarafından farklı görüşlerle evrimin nasıl olduğuna ilişkin açıklamalara örnekler verir.

30. Kalıtımla ilgili yeni gelişmelere ve genetik mühendisliği alanındaki çalışmalara örnekler verir.

31. Kalıtımla ilgili yeni bilgiler için bilimsel çalışmaların gerekliliğini ve sürekliliğini belirtir.

34. Genetik kopyalamanın aşamalarını sıralayarak şematik olarak gösterir.

1. Canlıların ortak özelliği olan üremenin her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilme yeteneği olduğunu açıklar.

2. Canlılardaki üreme olaylarından önce hücre bölünmesinin mekanizmasını açıklar.

3. Hücre bölünmesi sırasında hücrenin bölünme ile ilgili olaylar akışına girdiğini fark eder.

4. Hücrede kalıtsal yapı olan DNA’nın, hem hücre yaşamını yönettiği hem de kendini eşleyerek yeni hücrelere aynı özelliklerin taşınmasını sağladığını belirtir.

5. Mitoz bölünmenin aynı özellikte hücreler oluşturan bir hücre çoğalması olduğunu açıklar.

6. Mitoz bölünme sonucunda oluşan aynı hücrelerle mitoz bölünme evreleri (profaz, metafaz, anafaz, telofaz) arasındaki ilişkiyi açıklar.

7. Değişik canlı türlerindeki kromozom sayılarının ve içeriklerinin (kapsadığı gen) farklı olabileceğini nedenleriyle açıklar.

8. Genelde canlılarda bulunan kromozom sayılarının "2n" sembolü ile gösterildiğini belirtir.

9. "2n" sembolünün anlamının, canlıda bulunan kromozomların ikişer ikişer birbirinin çifti (eşi) olduğunu belirtir.

10. Mayoz bölünme ile eş kromozomların ayrıldığını, bu yüzden "n" kromozomlu hücreler oluşabildiğini fark eder.

15. Eşeysiz üremeyi açıklayarak eşeysiz üreyen canlılara örnekler verir.

19. Döllenmiş yumurtadan yavru olana kadar gelişim evrelerini şema üzerinde gösterir.

21. Embriyonun sağlıklı gelişmesi için anne adayının nelere dikkat etmesi gerektiğini açıklar.

22. İnsanda büyüme ve gelişmeyi olumlu etkileyen etmenleri sıralayarak örneklerle belirtir.

23. İnsanda büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkileyen etmenleri sıralayarak örnek verir.

25. Ergenlik döneminde erkek ve kız çocuklardaki bedensel ve ruhsal değişmelere örnekler verir.

26. Çocukluktan ergenliğe geçişte karşılaşılan sorunları belirterek çözüm yollarına verilen örnekleri tartışır.

28. Cinsel sağlığın önemini ve sağlıklı kalmanın gereklerini açıklar.

ii. İnsanda Yavru Olana Kadar Embriyo Nasıl Korunur, Beslenir, Solunum Yapar, Boşaltım Yapar, Büyür ve Gelişir?

olduğunu görmekteyiz. "Üreme olayının bu gerçekleri nasıl sağladığını hiç düşündünüz mü?" sorusunu sorar. Alınan yanıtları değerlendirir ve her canlının kendine benzer canlı meydana getirebilmesi olayının üreme olduğunu vurgulayarak "İster bir hücreli, ister çok hücreli olsun canlılardaki üreme olaylarının bir hücre ile başladığını ve bu hücrenin taşıdığı kalıtsal materyale göre gelişerek ait olduğu türün özelliklerini taşıyan yavru bireyin oluştuğu genellemesini yapar ve üreme olayını daha iyi anlayabilmek için hücre bölünmesinden başlayarak bu konudaki gerçekleri daha kolay kavrayabiliriz." açıklamasını yapar.

Öğretmen öğrencilerin mitoz bölünme ile aynı hücrelerin oluşmasının şu ana olay basamakları ile gerçekleştiğini düşünmelerini sağlar:

• Eşit kromozomların hücrede birbirinden ayrılarak ayrı kutuplara çekilmesi,

• Bunların oluşacak yeni hücrenin kalıtsal materyali olarak görev alacağı,

Öğretmen, bu ana olayların mitoz bölünmedeki profaz, metafaz, anafaz, telofaz adı verilen evrelerde gerçekleştiğini belirtir. Aynı hücrelerin oluşmasını sağlayan temel olayları vurgulayarak açıklar. Burada evrelerin ayrıntılarının ezberlenmesinin değil, yukarıdaki temel olayların kavranmasının önemli olduğunu belirtir.

Öğretmen öğrencilere, "Tüm canlı türlerinde kromozom sayıları aynı mıdır?" sorusunu yönelterek onların düşünmesini sağlar. Alınan yanıtlardan sonra canlı türlerinde hücre kromozom sayılarının farklı olduğunu belirtir ve farklı sayıda olmasının nedenini sorar.

Aynı sayıda kromozom taşıyan farklı türlerin olabileceğini de tartışarak bunun nedenini ortaya çıkarmaya çalışır. İnsandaki kromozom sayısının 46 olduğunu, bunun da 46=2n şeklinde gösterildiğini söyler. Bu kromozomların ikişer ikişer birbirinin eşi olduğunu, bu nedenle sembolleştirirken 2n olarak gösterildiğini belirtir. Öğretmen konunun kavranmasını sağlamak üzere şu açıklamayı yapabilir:

"Canlıdaki tüm özelliklerin her biri ile ilgili birer genin bulunduğu, bu genlerin yer aldığı kromozomların bir takım oluşturduğu bilinmektedir ve (n) monoploit (haploit) sembolü ile gösterilir. 2n (diploit) kavramının iki takım kromozomu gösterdiği, bu 2n kromozomlu hücrelerin kromozomlarının ikişer ikişer birbirinin eşi olduğu, buna göre her bir özellik için eş kromozomlarda karşılıklı yer alan aynı özellikten sorumlu bir çift genin bulunduğu gerçeğine varırız".

Mayoz bölünmenin ise eşey hücrelerindeki kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan bir bölünme olduğunu vurgular. Mayoz bölünme evrelerinde eş kromozomların birbirinden ayrılması nedeniyle kromozom sayısı 2n olan ana hücreden, kromozom sayısı "n" olan yavru hücreler oluşur şeklindeki açıklamayı yapar ve mayozun bazı aşamalarının mitoz bölünmedekinden birtakım farklılıklarının olduğunu belirtir. Şekil, şema, resim, video vb. yardımıyla açıklamalarını yapar.

Eşey hücrelerinde haploit (n) sayıda kromozom bulunduğunu ve dolayısıyla kromozom sayılarının türlerde sabit kalmasının mayoz bölünme ile sağlandığını ve bir hücreli organizmalar için hücre bölünmesinin bir çeşit üreme olabileceğini vurgular.

Öğretmen, ilkel bazı canlıların kendine benzer canlı meydana getirebilmesinin eşeysiz üreme ile sağlandığını söyler. Eşeysiz üremenin bölünerek çoğalma, tomurcuklanarak çoğalma, sporlanarak çoğalma şekillerinde gerçekleştiğini, bir hücreli ve çok hücreli canlılardan örnekler vererek açıklar. Burada amaç, öğrencilerin çevrelerinde kolayca ulaşabildikleri, tanıdık oldukları örnekler seçilmesidir (mayalarda tomurcuklanma, bakterilerde bölünme vb.).

Eşeyli üremenin ise "n" kromozomlu eşeysel hücrelerin döllenme olayı ile "2n" kromozomlu zigotu oluşturması ile başlayan bir çoğalma olduğu ve tüm canlılarda (bir hücreliler dahil) bu üremenin gerçekleştiği (eşeysiz çoğalanların bile belli periyotlarda eşeyli üredikleri) vurgulanır.

"Eşeyli üreme, eşey hücrelerinin özelliklerine bağlı olarak çeşitlenir. Oogami: gelişmiş yapılı yumurta ve sperm eşey hücreleriyle gerçekleşen bir eşeyli üreme çeşididir." açıklaması öğretmence yapılır.

Öğretmen, eşeyli üremelerde temel basamakları şema üzerinde açıklar. Buna göre; ergin dişi ve erkek bireylerin eşeysel hücreleri (n kromozomlu sperm ve n kromozomlu yumurta) eşeysel organlarında oluşturması (yumurtalık ve erbezi = testis) , yumurta ve sperm hücrelerinin birleşmesi (döllenme) , döllenme sonucunda oluşan zigotun gelişme ve büyüme aşamalarından geçerek yavru hâline gelmesi şeklinde özetler.

Öğretmen, insanda erkek ve dişi cinsiyetin eşeysel organlara göre belirlendiğini, temel eşeysel organların; dişi bireyde yumurtalık, erkek bireyde testis olduğunu testiste sperm, yumurtalıkta yumurta hücresinin oluştuğunu; bu organların aynı zamanda cinsiyetin sekonder (ikincil) özelliklerinin belirlenmesini sağlayan hormonları da salgıladıklarını vurgular.

Dişi bireyde üreme organlarının; yumurtalık, yumurtayı rahime (uterusa) ulaştıran yumurta kanalı, embriyonun gelişme ortamı olan uterus, spermlerin alınmasını sağlayan ve üreme organının dış açıklığı olan vajina bölümlerinden oluştuğu; erkek bireyde ise testisler ve spermlerin olgunlaştıktan sonra döllenme ortamı olarak dişi bireye bırakılmasını sağlayan penisin bulunduğu belirtilir. Erkek ve dişi bireylerde bulunan bu yapılar şekil, şema vb. üzerinde açıklanır.

Öğretmen, sperm ve yumurta hücrelerinin yapıları ve özelliklerini tanıtarak zigotun oluşumu ve embriyonal gelişim aşamalarına geçişini kısaca açıklar. Bu açıklamalardan sonra zigottan yavru oluşumuna kadar olan aşamalarda embriyonun geliştiği ortamın neresi olduğunu, plâsentanın ne olduğunu, embriyonun beslenme, solunum, boşaltımla ilgili gereksinmelerinin nasıl karşılandığını, plâsentanın bu konulara ilişkin işlevlerini, embriyonun büyüme ve yavru olarak gelişmesinin temel basamaklarını, embriyonun sağlıklı gelişimi için nelere özen gösterilmesinin gerektiğini tartışmaya açar. Burada amaç, çeşitli etkenlerin gelişen embriyo üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini vurgulamaktır. Özellikle öğrencilerin katkılarıyla ve günlük yaşamdan verilecek örneklerle konu pekiştirilir.

Embriyonun uterustaki gelişiminin tamamlanmasıyla doğum olayının başladığı, ana vücudundan ayrılan yavrunun ilk olarak soluk alıp vermeye başladığı, göbek kordonunun kesilerek yavrunun anadan bağımsız bir birey olarak ayrıldığı, plâsentanın (eş) da görevinin kalmadığı için uterustan kopup ayrıldığı vurgulanır. Bundan sonraki aşamada yavrunun, annede hormon kontrolünde süt bezlerinin salgıladığı süt ile beslenmeye başladığı belirtilir. Devam eden gelişme aşamaları şemada gösterilir.

Özellikle ergenlik dönemindeki kız ve erkeklerde ortaya çıkan bedensel ve ruhsal değişmeler hakkında onları bilgilendirecek ve sorunlarının çözümüne yardımcı olacak uzman kişiler sınıfa davet edilebilir. Öğretmen bu konularda uzmanların yol göstermesi ve yardımlarının doğru davranışlar olduğunu vurgular.

Öğretmen, üreme sisteminin temizliğine ve sağlığının korunmasına özen gösterilmesi gerektiği, cinsel yolla bulaşan hastalıkların neler olduğunu ve bunlardan korunma yollarının önemini örneklerle vurgular. Cinsel sağlığın korunmasının getirdiği kazanımları tartışır. Sağlıklı kalmaya gösterilen özenin bireysel ve toplumsal yükümlülük olduğunu güncel ve çevresel örneklerle vurgular.

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

1. Aynı tür iki canlı arasında görülen büyüklük farkının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

2. Bitkilerde hücre bölünmesi esnasında aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi beklenmez?

3. Aşağıdakilerden hangisi yumurta ve sperma arasındaki benzerliklerden birisidir?

4. Hamile bir kadının neden sağlıklı besinlerle beslenmesi ve sağlığa zararlı maddeler almaktan kaçınması gerekir? Açıklayınız.

.................................................................................................................................................

5. Uyuşturucu bağımlılığı, psikolojik bir problem olmanın yanı sıra neden fiziksel bir problem olarak da kabul edilir? Açıklayınız.

.................................................................................................................................................

6. 20 dakikada bir bölünerek çoğalan bir bakteri hücresinden iki saat sonra kaç bakteri hücresi oluşur?

7. 2n = 38 kromozoma sahip bir hayvan hücresinin kromozom sayısında grafikte görüldüğü gibi bir değişiklik meydana geliyorsa ;

I, II, III numaralı zaman aralıklarında görülen olaylar aşağıdakilerden hangisidir?

8. Kromozom sayısı ve canlıların gelişmişliği (karmaşıklığı) arasında bir bağlantı var mıdır? Açıklayınız.

................................................................................................................................................

9. Eğer sitoplâzma bölünmesi çekirdek bölünmesinden önce gerçekleşseydi ne olurdu? Açıklayınız.

................................................................................................................................................

• Elektrik enerjisinin üretimini, naklini ve dağıtımını, kullanım alanlarını,

• Dağıtım ve kullanımından doğan tehlikeleri ve alınabilecek önlemleri,

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

1. Çevresinden mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelere örnekler verir.

2. Mıknatısların etkileşerek birbirlerini itip çektiklerini deneyle gösterir.

3. Yerin manyetik alanı olduğunu fark eder ve bu alanın yapısını açıklar.

4. Bir mıknatısın kuzey (N) ve güney (S) olmak üzere iki tür manyetik kutbu olduğunu fark eder.

5. Bir pusulanın yapısını, çalışmasını ve kullanım alanlarını açıklar.

6. Şekillerine ve yapılarına göre mıknatıs çeşitlerini belirterek mıknatısların kullanıldığı yerlere örnekler verir.

7. Mıknatısın çevresinde manyetik alan oluşturduğunu fark eder ve alan çizgilerini demir tozları ile gösterir.

8. Elektrik akımının çevresinde manyetik alan oluşturduğunu fark eder ve alan çizgilerini gösterir.

9. Bir elektromıknatıs yapar, kutuplarını akım yönünden giderek belirler, çalıştırır ve çubuk mıknatısla karşılaştırır.

10. Elektromıknatısın alan şiddetinin nasıl artırılacağını açıklayarak gösterir.

12. Mıknatısın, üzerinden akım geçen tele kuvvet uyguladığını fark eder.

16. Dalgalı akımla doğru akımı karşılaştırır ve özelliklerini belirtir.

18. Ana üretim merkezlerinden elektrik enerjisinin kullanım yerlerine nasıl ulaştığını açıklar.

19. Elektrik enerjisinin satışında kullanılan kilowatt saat birimini açıklar ve bu birimin kullanıldığı yerlere örnekler verir.

20. Elektrik enerjisinin tüketiminde tutumlu olmanın yollarını, önemini ve elektrik enerjisinin çevreye olumsuz etkilerini açıklar.

Öğretmen öğrencilere, "Mıknatıs hakkında neler biliyorsunuz? Mıknatıslar ne işe yarar? " vb. soruları yönelterek mıknatıslar hakkında neler bildiklerini ortaya çıkarır.

Öğretmen, öğrencilerin çevrelerindeki hangi maddelerin mıknatıs tarafından çekildiğini, hangilerinin çekilmediğini fark etmelerini sağlayarak bu durumların neden ileri gelebileceği hakkında görüşlerini alır. Öğrenciler, verilen yanıtlara göre mıknatıs hakkında doğru ve yanlış bilgilerin farkına varır. Mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddeler deneylerle gösterilir.

Öğretmen, iki mıknatısın etkileşerek birbirlerini nasıl itip çektiklerini gösterir ve öğrencilerin de benzer etkinlikler yapmasını sağlar. Yapılan etkinliklerden gidilerek mıknatısların zıt özelliklere sahip iki kutbu bulunduğu sonucuna varılır. Kutupların isimleri ve simgeleri belirtilir.

Bir çubuk mıknatıs ortadan ikiye bölündüğünde her iki parçada da kutupların tekrar oluştuğu deneylerle gösterilir. Bölme işlemi sürdürüldüğünde elde edilen her parçanın iki kutuplu olacağı belirtilir ve tek kutuplu bir mıknatıs elde edilemeyeceği vurgulanır.

Şekillerine ve yapılarına göre mıknatıs çeşitleri öğrenciler tarafından araştırılarak sınıfa sunulur. Öğretmen, yeryüzünün bazı yerlerinde doğal mıknatıslar bulunduğunu söyler ve bu yerlere örnekler verir.

Bir pusula düz bir yüzeye yatay olarak konulur. Öğrencilerden pusulayı incelemeleri ve pusuladaki ibrenin duruşuna dikkat etmeleri istenir. Yerkürenin de bir manyetik alana sahip olduğu belirtilir ve pusulanın bu alana göre yönlendiği gösterilir. Öğrenciler basit bir pusula yaparak manyetik alanla ilgili deneyler düzenlerler. Pusulanın kullanıldığı yerlere göre önemi ve kullanıldığı yerlere örnekler verir.

Mıknatısın çevresinde yarattığı manyetik alan ve manyetik alan çizgileri deneyle belirlenir.

Akım geçen telin, çevresinde manyetik alan oluşturduğunu gösteren deneyler yapılır.

Basit bir elektromıknatıs devresi kurulur ve çalıştırılır. Öğrenciler, elektromıknatısın bir çubuk mıknatıs gibi olduğunu fark eder. Öğrenciler, elektromıknatısın kutup yapısı ile geçen akım yönü arasında nasıl bir ilişki olduğunu araştırırlar ve sınıfa sunarak tartışırlar.

Elektromıknatısların alan şiddetinin akım şiddeti ile ilişkisini gösteren deneyler düzenlenerek akım şiddeti arttıkça alan şiddetinin arttığı sonucuna ulaşılır (Formül verilmeyecek , grafik çizilebilir.). Elektromıknatısların kullanıldığı telefon, kapı zili vb. devreler çizilerek bu sistemlerin nasıl çalıştığı açıklanır. Elektromıknatısların diğer kullanım alanları öğrencilerce araştırılarak sınıfa sunulur.

Öğretmen, basit bir elektrik motoru yapar ve şemasını çizerek nasıl çalıştığını açıklar. Öğrencilerin de bir elektrik motoru yaparak sınıfa getirebilecekleri söylenir. Öğrenciler, elektrik motorlarının kullanıldığı yerleri araştırıp sınıfa sunarlar.

Öğretmen, akım geçen bir telin çevresinde manyetik alan yarattığını hatırlatarak "Acaba bir teli bir mıknatısın manyetik alanı içine koyarak telde akım yaratabilir miyiz?" sorusunu öğrencilere sorar. Sorudan yola çıkılarak deneylerle indükleme gösterilir ve indükleme akımı açıklanır.

Öğrencilere 6. sınıfın III. ünitesi olan "Yaşamımızı Yönlendiren Elektrik" hatırlatılır. Bir pilin sağladığı akımın yönünün değişmediği ve kısa süreler göz önüne alındığında şiddetinin sabit kaldığı belirtilir. Bu tür akımlara "doğru akım" denildiği belirtilir. Öğrenciler, çevrelerinde kullanılan elektrikli aletlerin üzerindeki "AC" ve "DC" simgelerinin ne anlama geldiğini araştırırlar. Üzerinde bu simgelerin bulunduğu elektrikli aletleri listelerler. Doğru akımla dalgalı akım karşılaştırılır. Jeneratörlerin elektrik üretimindeki önemi vurgulanarak yapısı ve çalışma sistemi model ve şema üzerinde gösterilir. Jeneratörlerin doğru ve dalgalı akımı nasıl ürettiği açıklanır.

Elektrik santrallerinde elektrik üretiminin nasıl gerçekleştiği örneklerle açıklanır. Elektriğin kullanım alanlarına nasıl iletildiği ve dağıtıldığı fotoğraf ve çizimlerle açıklanır.

Öğretmen öğrencilerden evlerine gelen elektrik faturalarını incelemelerini ve faturadaki kilowatt saat biriminin ne anlama geldiğini araştırmalarını ister. Elektrik tüketim birimi kilowatt saatin kullanıldığı örnek problemler çözülür.

Elektrik enerjisi tüketiminde tutumlu olmak için nelerin yapılması gerektiği tartışılarak belirlenir. Tutumlu olmanın sağladığı yararlar vurgulanır.

Elektrik kullanımı sırasında meydana gelebilecek kazalar tartışılarak alınması gereken önlemler belirlenir.

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

2. Aşağıdakilerden hangisinde ya da hangilerinde elektromıknatıs kullanılmaz?

................................................................................................................................................