6. SINIF

ÜNİTE I

CANLININ İÇ YAPISINA YOLCULUK

Ünitenin Amacı

Bu ünite ile öğrencilerin;

• Hücrenin yapısını ve görevlerini,

• Bitki ve hayvan hücreleri arasındaki benzerlik ve farklılıkları,

• Hücrede yönetici molekülleri ve görevlerini,

• Çok hücreli canlılarda görülen hücre grupları olan dokuları,

• Bitkilerin kök, gövde, yaprak, çiçek, tohum, meyveden oluşan yapılarını,

• Bitkilerin doğaya kazandırdıklarını ve önemini

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

Öğrenci Kazanımları

Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci;

1. Canlıların temel yapı biriminin ve canlılık olaylarının gerçekleştiği yerin hücre olduğunu fark eder.

2. Mikroskopta soğan zarını gözlemleyerek gözlem sonuçlarını belirtir.

3. Mikroskopta ağız içi epitelini gözlemleyerek gözlem sonuçlarını belirtir.

4. Bitki ve hayvan hücrelerinin şeklini çizerek aralarındaki benzerlik ve ayrılıkları fark eder.

5. Hücrenin yapısını şema üzerinde açıklar.

6. Hücreyi çevreleyen yapıyı (hücre zarı) ve işlevlerini açıklar.

7. Sitoplâzmayı ve farklı canlılık olaylarının gerçekleştiği sitoplâzmadaki yapısal  birimleri (organelleri) işlevleriyle tanır.

8. Hücrenin canlılık olaylarını yöneten DNA molekülünün kromozomların yapısında bulunduğunu ve kromozomların genelde çekirdek içinde yer aldığını fark eder.

9. DNA molekülünün çeşitli atomlardan oluştuğunu, bunların oluşturduğu moleküllerin çok atomlu büyük moleküller olduğunu (DNA’nın ayrıntılı yapısına girmeden) belirtir.

10. Cansızların yapısındaki atom ve moleküller arasındaki düzenin canlıların yapısındaki atom ve moleküller arasındaki düzenden çok daha basit olduğunu fark eder.

11. Hücrenin yapısını oluşturan birimlerin çok atomlu büyük moleküller (organik) olduğunu fark eder.

12. Çok hücreli canlılarda görevleri ile uyumlu yapıdaki farklı hücre gruplarının dokular olduğunu belirtir.

13. Bitkisel ve hayvansal dokuların görevleri ile uyumlu yapılarının farklı olduğunu tartışır.

14. Bitki örneklerinde bitkilerin hücre, doku ve organlardan oluşan düzenli yapılar olduğunu fark eder.

15. Bitkide kök ve gövdenin yapısını ve işlevlerini örnekler üzerinde göstererek açıklar.

16. Üretici canlı olan bitkilerin ve tüketici canlıların besinini sağlayan yaprağın görevini ve yapısını örnekler üzerinde göstererek açıklar.

17. Gelişmiş bitkilerin üremelerini sağlayan organlar olan çiçeğin yapısını ve görevini örnekler üzerinde göstererek açıklar.

18. Tozlaşmada canlıların (böcekler) ve rüzgârın önemini fark eder.

19. Çiçeğin tohum ve meyveye dönüşümünü şekil, şema ve örnekleriyle açıklar.

20. Çeşitli tohum ve meyvelere örnekler göstererek bitkilerin çevreye yayılmasında tohum ve meyveyle beslenen canlıların rolünü açıklar.

21. Doğada kibrit otu, atkuyruğu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitki örneklerini tanır, farklı özelliklerini tartışır.

22. Bitkilerin doğal çevreye kazandırdıklarını örneklerle açıklar (toprağın oluşumu ve korunmasında kökün önemi, bitki gövdesinden insanların yararlanma yolları vb.).

23. Bitkilerin su, toprak, hava ve tüm canlılara kazandırdıklarını fark eder.

24. Bitkilere zarar vermeden yararlanmanın önemini ve bunun gerekliliğini açıklar.

25. Değişen çevresel etmenlerin bitkilere nasıl zarar verebileceğini örneklerle açıklar.

26. Zarar gören bitkilerin doğada neden olduğu sonuçları tartışır (orman yangınlarının, ağaçların yok edilmesinin, yağmur ormanlarının azalmasının vb. sonuçları).

27. Doğadaki madde döngüsünde bitkilerin önemini tartışır.

28. Evinde, bahçesinde, yaşadığı çevrede, ormanlarda bitkilerle yaşamanın olumlu etkilerini fark ederek tartışır.  

KONULAR

A. EN KÜÇÜK OLANINDAN EN BÜYÜK OLANINA KADAR TÜM CANLILARIN YAPISINI OLUŞTURAN BİRİM: HÜCRE

     1. Bitki Hücresinde Neler Var?

     2. Hayvan Hücresini Tanıyalım

B.  ÇOK HÜCRELİ CANLILARDA GÖRÜLEN GÖREVLERİ İLE UYUMLU YAPIDAKİ FARKLI HÜCRE GRUPLARI: DOKULAR

     1. Bitki Yapısında Farklı Görevleri Yüklenmiş Hücre Grupları: Bitkisel Dokular

C.  BİTKİLERİN HÜCRE, DOKU VE ORGANLARDAN OLUŞAN DÜZENLİ YAPISI

     1. Bitkinin Toprakla İlişkisini Kuran Kök

     2. Bitkilerde Farklı Gövde Yapıları

     3. Doğanın Enerji Dönüşümü ve Besin Kaynağı Harikası Yaprak

     4. Doğaya Güzellik Katan Çiçek

     5. Bitkilerin Geleceği Meyve ve Tohum

     6. Doğada Çiçeksiz Bitkiler de Var

Ç.  ÇEVRE VE BİTKİ

     1. Bitkilerin Çevreye ve Tüm Canlılara Kazandırdıkları

     2. Bitkiler Korunmalı

D. HAYVANLARDA BULUNAN DOKULARI TANIYALIM

     1. Hayvansal Dokuların Görevleri Nelerdir?

     2. Hayvansal Dokuların Görevleriyle Uyumlu Hücre Yapıları Farklı mıdır?

     3. Hayvansal Doku Çeşitleri Nelerdir?

     4. Bitkisel Dokularla Hayvansal Dokuların İşlevsel ve Yapısal Farklılıkları Var mı?

ARAÇ–GEREÇ, DENEY, GEZİ–GÖZLEM, ARAŞTIRMA, İNCELEME, PROJE,

UYGULAMA VE KAYNAKLAR

Öğretmen öğrencilerin, okulun, çevrenin olanaklarına göre eğitsel değeri olan her türlü araç-gereç ve etkinliği kullanarak ünite içeriğini ve kazanımları öğrencilere edindirmelidir. Bunun için öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak, bireysel öğrenmelerini kolaylaştıracak ve bilimsel yöntemi kullanmalarına fırsat tanıyacak yeterli düzeyde kaynak, araç-gereç, deney, gezi-gözlem, araştırma, inceleme, proje ve uygulamalardan yararlanmalıdır.

ÖĞRETME VE ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ

Bu etkinlikler, ünitenin tümüne yönelik öneriler biçiminde  hazırlanmıştır. Öğretmen bunları aynen ya da değiştirerek uygulayabilir. Ayrıca öğrencilerin düzeyi, konunun özelliği ve olanaklara göre aynı amaca yönelik başka etkinlikler düzenleyebilir. Öğretmen, söz konusu kazanımları öğrenciye kazandırmak için amaç ve kazanımların düzeyine, konuların özelliğine göre tartışma, rol oynama, örnek olay, problem çözme, beyin fırtınası, gezi, gözlem, deney, gösteri, gösterip yaptırma, soru cevap, proje, görüşme gibi yöntem ve teknikleri kullanabilir. Amaç, öğrencilerin kazanımları ezberlemeden araştırma yoluyla edinmelerini ve fen bilimlerini bütün olarak algılamalarını sağlamaktır.

Öğretmen, en küçük olanından en büyük olanına kadar canlıların yapısını oluşturan en küçük birimin ne olduğunu tartışmaya açar.

Mikroskopta gözlenebilen soğan zarı ve ağız içi epitel hücreleri incelenir. İncelenen bitki ve hayvan hücrelerindeki farklılıklar tartışılır.

Hücrenin zar, sitoplâzma ve çekirdekten oluşan genel yapısı tanıtılarak hücre zarının görevlerinin neler olabileceği tartışmaya açılır. Hücre zarının canlı olduğu ve görevlerini gerçekleştirebilmek için yapısının nasıl olabileceği düşündürülür.

Öğretmen, sitoplâzmanın pek çok canlılık olaylarının gerçekleştiği bir ortam olduğunu belirterek sitoplâzmada gerçekleşen farklı canlılık olaylarının neler olabileceğini öğrencilere sorar. Her bir canlılık olayının farklı sitoplazmik birimlerde gerçekleştiğini, bu yapısal birimlere organel denildiğini vurgular.

Öğretmen, hücrenin yapı ve canlılık olaylarının düzenli olarak gerçekleşmesinin nasıl sağlanabileceğini öğrencilere sorar. Bunu sağlayan DNA molekülünün çok atomlu, büyük ve özel bir molekül olduğunu, kromozomların yapısında yer aldığını vurgular. Genelde çekirdeğin içinde bulunan kromozomların önemini açıklar. 

Öğretmen, çok hücreli canlıların vücutlarında farklı görevleri olan hücre gruplarının varlığına dikkati çeker. Öğrencilerden bitkilerde ve hayvanlarda  doku adını verdiğimiz hücre gruplarının çeşitlerine örnekler vermelerini ister.

Öğretmen, öğrencilere hayvansal dokuların görevlerinin neler olabileceğini sorar. Bu farklı görevleri gerçekleştirecek yapıların hangi özellikleri taşıması gerektiğini tartışmaya açar.

Hayvansal dokuların çeşitlerini gruplandırıp isimleri ve özellikleri ile sıralanır.

Öğretmen, öğrencilere bitkisel ve hayvansal dokuların farkları konusunda ne düşündüklerini sorarak bitkisel doku örneklerinin bitkilerde bulundukları yer ve görevleri ile uyumlu yapılarının neler olabileceğini tartışmaya açar.

Öğretmen, öğrencilerden çevrelerinde buldukları veya çeşitli kaynaklardan gördükleri değişik bitki örneklerini ve bunlarla ilgili kaynakları sınıfa getirmelerini ister. Bu bitki örnekleri incelenir ve bölümleri tartışılarak isimlendirilir.

Kökün görevlerini tanımlayabilmek için deneyler yapılır. Örneğin;

• Deney için bir süre susuz bırakılmış bir bitkinin durumu gözlenir ve sulandıktan sonraki durumu ile karşılaştırılır.

• Bir saksı bitkisinin yapraklarından birinin üzerine naylon torba geçirilip 24 saat sonra gözlenmesi istenir.

Bitkilerde suyun kökten gövdeye ve yapraklarına doğru nasıl hareket ettiğini göstermek için deneyler yapılır.

Öğretmen, dersten bir hafta önce öğrencileri gruplara ayırır. Gruplardan birinin fasulye, nohut vb. tohumlarını toprağa dikmelerini ister. Diğer grubun da bu tohumları saydam bir kapta çimlendirmelerini, böylece bölümlerinin görülmesinin sağlanmasını ister.

Öğretmen, öğrencilerin bitki yapısına ilişkin olarak neler bildiklerini ve bu konudaki hazır bulunuşluk düzeylerini ortaya koymak üzere; "Bitkilerin toprak üstünde gördüğünüz kısmında hangi bölümler var?, Toprak altında hangi bölümün bulunduğunu biliyor musunuz?" vb. soruları yöneltir ve sorular öğrencilerce tartışılır. Tartışma sonucunda, bitkilerdeki kök, gövde, yaprakların farklı tür bitkilerde farklılık ve benzerliklerin olduğu kavranır. Farklılık ve benzerliğe rağmen bitki bölümlerinin genelde aynı görevleri gerçekleştirdiği ortaya konur.

Öğretmen, çimlendirilmiş bitkinin yaprağından sıyrılarak alınan yaprak epiteliyle hazırlanan  preperatları mikroskopta gösterir. Bu bölümlerde bulunan doku ve hücre gruplarına (gözeneklere) öğrencilerin dikkatini çeker.

Öğrenciler, kurumakta olan bir bitkiye su verildiğinde toprak üstü kısımlarının nasıl tekrar dik duruma geçtiğini gözlemler. Bu bitkinin topraktan çıkarılıp, kökü kesilip tekrar toprağa dikildiğinde bitkinin pörsüdüğünü, su verilse bile canlanmadığını gözlemler. Öğretmen böylece  bitkilerin kökünün işlevinin, topraktan su ve suyla birlikte suda çözünmüş maddeleri almak olduğunu vurgular. Kökün yapısındaki bölümlerden, emici tüyler, kökün uzama ve kalınlaşmasını sağlayan bölgeler çimlendirilmiş bitki örneği üzerinde öğrencilere gösterilir ve büyüteçle incelemeleri sağlanır.

Öğretmen, farklı kök yapılarını, sınıfa getirilen havuç, turp, soğan örnekleri üzerinde (saçak, yumru, kazık kök tiplerini) tanıtır.

Öğrenciler, bitkinin toprak üstü kısımlarındaki bölümlerinden yaprak, meyve ve çiçeği taşıyan bölümünü ayırarak gövdeyi inceler. İletim demetlerinin görevlerinin farklı olduğu, odun boruların topraktan köklerle alınan su ve madensel tuzları yapraklara ilettiği, soymuk borularının da yaprakta sentezlenen besini (glikoz) bitkinin her tarafına taşıdığı açıklanır. Hazırlanan ve enine kesit alınan genç gövde (çimlenmiş fasulyede) mikroskopta öğrencilere gösterilir. Topraktan kökler yardımıyla alınan ve odun boruları yardımıyla gövde boyunca taşınan suyun yapraklara ulaştığını kanıtlayan deneyler düzenlenir (örneğin; iki renkli kereviz sapı deneyi vb.). 

Öğrenciler, sınıfa getirdikleri ansiklopedi ve farklı kaynaklardan buldukları değişik bitki gövdeleri ile ilgili bilgileri sınıfa aktarır ( kalın gövdeli tropik ağaç, ağaç kovuğu resmi, otsu gövde örnekleri, sularda yaşayan bitkilerin gövdelerine ilişkin resimler, kaktüs gövdesi vb.).

Sınıfa getirilen bitki yaprakları (iğne, el ayası, kaktüs vb.) incelenerek aynı ve farklı olan özellikler belirlenir.

Gözle görülen renk ve şekil birliktelikleri saptanır. Hepsinde damarların olduğunu, klorofil nedeniyle yeşil rengin hakim olduğu belirlenir. Yaprağın alt ve üst yüzeylerinden sıyrılan epidermis tabakasından oluşturulan preperatlar mikroskopta incelenir. Gözenekler gözlenir ve yaprağın enine alınan kesitinde klorofilli hücreler izlenir. Yaprağın yapısında bulunan odun ve soymuk borular gözlenir, yaprağın bölümlerinde hangi canlılık olaylarının gerçekleştiği düşünülür, tartışılır (Gözenek, klorofil, hücre, iletken demetler öğretmen tarafından bulunup öğrencilere gösterilir.).

Öğretmen, öğrencilere yaprağı olmayan veya yaprağı dökülmüş bitkilerin canlılık olaylarındaki eksikliklerine örnekler vererek çiçek açıp açmayacakları, meyve verip vermeyecekleri, büyümeyi gerçekleştirip gerçekleştirmeyecekleri, yaşamlarını sürdürüp sürdürmeyecekleri ve mevsimlere göre bitkilerdeki değişikliklerin neler olduğu konusunda tartışma başlatır.

Yaprağın klorofil taşımasıyla fotosentez olayını gerçekleştirdiği vurgulanır. Fotosentez, foto ve sentez kavramları ile açıklanır. Foto kelimesinin ışık anlamına geldiği yani ışık enerjisini kullanarak karbondioksit ve su ile besin sentezlediği açıklaması yapılarak fotosentez kavratılır. Fotosentez için belli çevresel koşulların (güneş ışığı, sıcaklık, nem) çok önemli olduğu belirtilir. Örneğin; yaprak dökmeyen bitkilerin kışın soğuk havalarda fotosentez yapamayacağını,  çünkü sıcaklığın uygun olmadığı öğretmence vurgulanır. Buna ilişkin deneyler yapılır.

Buna göre, kutup bölgesi, ekvator, ılıman iklim bölgelerindeki bitkilerin gereksinim duyduğu farklı sıcaklıklar ve bunların sonuçları ile yeryüzünde bitki türlerinin en zengin olduğu bölgeler ve nedenleri tartışılarak her bitkinin farklı sıcaklığa gereksinimi olduğu vurgulanır.  

İlkbaharda bitkilerde görülen değişikliklerin (yaprak ve çiçek açma) ve bunların bitkiye sağladıkları, bitkilerin yeniden aktif hâle geçtiği vurgulanır.

Milyonlarca yıldan beri bütün canlıların solunum sonucunda karbondioksit verdiği ve başka kaynaklardan da atmosfere karbondioksit verildiği hâlde bu oranın niçin sabit kaldığı, bitkilerin çok bulunduğu alanlarda temiz ve bol oksijenli havanın bulunmasının nedenleri tartışılır.

Bitkilerin ışık alan hücrelerindeki klorofil sayesinde güneş enerjisini içine alıp hücrede kullanabileceği enerji biçimine dönüştürebildiği, bu enerjiyle besini (glikozu) sentezlediği ve havaya oksijen verdiği vurgulanır.

Adına fotosentez dediğimiz bu olayda, bitkinin güneş enerjisini kullanarak besin (glikoz) ve oksijen ürünlerini doğaya kazandırdığı, suda çözünmüş madensel tuzları kökleri ile topraktan alıp iletim boruları (odun borular) ile yapraklara kadar ulaştırdığı, yaprakta sentezlenen glikozun ise soymuk borularla bitkinin her tarafına (kök, gövde, çiçek, meyve) iletildiği vurgulanır.

Öğretmen, aşağıdaki soruları öğrencilere yönelterek düşünmelerini sağlar:     

• Besin hep yaprakta mı kalır?

• Yaprakta sentezlenen besin ne olur?

• Yaprak dökülürse ne olur?

• Bitkiler hangi besinleri oluşturabilir?

• Bitkinin sentezlediklerinden diğer canlılar nasıl yararlanır?

• Tohum yiyen canlıların bitkiye yararı ne olur?

Alınan yanıtlar da değerlendirilerek bitkide protein, yağ, karbonhidrat ve vitaminlerin dönüştürüldüğü, bu maddelerin bitkilerin büyüme ve gelişmelerinde, yıpranan kısımların onarımında kullanıldığı, meyve ve tohumda besin olarak depolandığı ve diğer canlıların bunlardan besin sağladığı sonucuna varılır.

Öğretmen öğrencilere, çiçeği olmayan kibrit otu, atkuyruğu, eğrelti otu bitkilerini tanıyıp tanımadıklarını sorar; öğrencilere bu bitkileri tanıtmak amacıyla çeşitli kaynakları sınıfa getirir. Çiçeksiz bitki olan eğrelti otlarındaki spor keseleri, çamlardaki kozalaklar ve çiçekli bitkilerdeki çiçek örnekleri incelenerek bu bölümlerin, bitkilerde üremeyi sağlayan bölümlerden bazıları olduğu vurgulanır.

Öğrencilere bitkilerde kök, gövde, yapraktan başka nelere rastlandığı sorularak gelen yanıtlar değerlendirilir.

Bir çiçek örneği seçilerek incelenir. Taç yaprakları, çanak yaprakları, dişi organ, erkek organ bölümleri gösterilir. Ayrıca çiçek sapı, çiçek tablası gibi bölümler tanıtılır.

Çiçeğin gelişmesinden sonra erkek organda gelişen çiçek tozlarının dişi organın tepeciğine gelerek tozlaşmanın olması, tozlaşmada çevre koşulları ve canlılarla iş birliği, tozlaşma sonucunda yumurtanın döllenmesi, döllenmenin gerçekleşmesi sonucunda da bu yapının tohum ve meyveye dönüştüğü vurgulanır.

Meyve örnekleri üzerinde döllenme sonucunda oluşan ve yeni bitkiyi geliştirecek olan embriyo ve besin deposu bölümleri gösterilir.

Elma, armut, nar, fındık, ceviz, kestane, çilek, ayçiçeği, yeşil fasulye, patlıcan, domates, yeşil biber, zeytin, portakal, mandalina örnekleri üzerinde meyve içindeki tohum ve besin deposu bölümleri gösterilir. Öğrencilerle çeşitli bitkisel yağların, şekerli besinlerin, proteinlerin, vitamin ve minerallerin hangi bitkilerde ve nerelerinde depolandığı örneklerle tartışılır.

"Tüketici canlılar bitkilere doğrudan veya dolaylı olarak bağımlıdır." sonucuna varılarak besin zincirinde bitkilerin üretken grubu oluşturduğu, hayvanların ise ya doğrudan bitkilerle ya bitkilerle beslenen hayvanlarla ya da karışık olarak beslenerek temelde hepsinin güneş enerjisinin kullanıldığı fotosentez olayına bağımlı oldukları belirtilir. Beslenme zincirinde bitkilerin üretici grup olarak yer aldığı ve bitkilerin korunmasının tüm canlılar açısından çok önemli olduğu sonucu bir kez daha vurgulanır. 

Öğretmen;

• Evinizde bitki ürettiniz mi? 

• Bitki güneşsiz ortamda büyüdü mü?

gibi sorularla öğrencileri bitkileri tanıma ve korumaya yöneltir.

Bitkilerin besin zincirindeki üretici rolü, oksijen vermesi, karbon dioksit alması gibi olgular, ormanlık alanların yağmur yağmasındaki etkinliği, bitkilerin kökleriyle toprağı tutması ve erozyonu önlemesi, toprağın oluşması, humusça zenginleştirmesi gibi doğal çevreye kazandırdıkları açıklanır. Toprağın havalanması, bitkinin mikroorganizmalara besin oluşturması ve mikroorganizmalardan yararlanması konusu örneklerle (azot bakterileri gibi) açıklanır.

Değişen  çevre koşullarından bitkilerin nasıl zarar görebileceği konusu tartışmaya açılır. Toprak erozyonu, toprak kirlenmesi ve ortamın sıcaklığı ile yağış miktarı gibi etkenlerin sonucu bazı bitkilerin yaşamlarının sona ermesi örneklendirilir.

Öğrencilere asit yağmurlarından ne anladıkları sorulur. Alınan yanıtlar değerlendirilerek asit yağmurlarının doğaya vereceği zararın neden bu kadar büyük olduğu öğretmence açıklanır. Özellikle kükürt içeren düşük kalorili kömürlerin yakılmasıyla oluşan SO2 gazının havaya karışması ve bu gazın su buharı ile birleşerek yeryüzüne asit yağmurları olarak inmesiyle, bitkilerin kuruması ve ormanların yok olması, toprağa karışarak toprağın ve suyun kirlenmesi, toprakta ve suda yaşayan canlıların zarar görmesi ve insanların büyük ölçüde olumsuz sonuçlarla karşılaştığı açıklanır.

Yine insanlar tarafından bitkilerin bilinçsizce kesilip yok edilmesi, aşırı gübreleme, tarım ilaçları ile ilaçlamanın ve orman yangınlarından zarar gören bitkilerin o doğa parçasının o çevreden çıkmasıyla onların oluşturduğu besinlerden yararlanacak canlıların da yok olması ile sonuçlanan etkileri kavratılır. Besin zincirindeki kopmalar sonucunda ortaya çıkan durum ile çevre–canlı  ilişkisi bir kez daha vurgulanır.

DEĞERLENDİRME ETKİNLİKLERİ

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

Değerlendirme etkinlikleri, öğrencilerin ünitede yer alan kazanımlarla edinecekleri bilgi, beceri, görüş tutum ve davranışlara ne derece ulaştıklarının belirlenmesine yönelik olmalıdır. Bu doğrultuda birkaç kazanım için hazırlanan örnek ölçme sorularına yer verilmiştir.

Öğretmen, diğer kazanımlara yönelik olarak da sadece hatırlama düzeyinde sorular yerine, öğrencinin yorum yapacağı kavrama, uygulama, analiz, sentez düzeyinde yeni ve özgün sorularla bu bölümde önerilen ölçme etkinliklerini zenginleştirebilir.

Öğrencilerin aktif olduğu öğrenme yöntemlerinde sadece yazılı ve sözlü sınavlarla öğrenci başarısının değerlendirilmesi yeterli olmamaktadır. Öğretmen öğrencileri değerlendirirken ölçme sonuçları ile birlikte öğrencilerin; sınıf içi etkinliklere katılımı, bilimsel tutum ve davranışları, gözlem yapma, araştırma- inceleme, bilimsel düşünme, sahip oldukları ve sergiledikleri fikir zenginlikleri, sorumluluk alma, ekip çalışmalarına yatkınlıkları, edindiği bilgi ve bulguları paylaşabilme vb. özelliklerini de göz önüne alarak başarıları hakkında karar verir.

Örnek Sorular

1. Enerji tüketimi fazla olan kas hücrelerinde hangi organel daha fazla bulunur?

     A. çekirdek                B. ribozom                   C. mitokondri              D. kloroplâst

2. Aşağıdaki bitkilerden hangisi besini gövdesinde depolar?

     A. havuç                    B. patates                    C. turp                          D. şeker pancarı

3. Aşağıdaki bitkilerden hangisi en belirgin özelliği ile diğerlerinden farklıdır?

     A. eğrelti otu             B. atkuyruğu               C. kibrit otu                 D. elma

4. Aşağıda verilen şekilde belirtilen numaraların karşısına çiçek bölümlerinin adlarını yazınız.

5. Geniş yapraklı bir bitki neden çölde yaşayamaz? Kısaca açıklayınız.

6. Kurak bölgelerde yaşayan bitkilerin yapraklarındaki gözenekler, yaprağın alt yüzeyi yerine üst yüzeyinde olsaydı ne olurdu? Açıklayınız.

ÜNİTE II

VÜCUDUMDA NELER VAR?

ÇEVREMİZİ NASIL ALGILIYORUZ?

Ünitenin Amacı

Bu ünite ile öğrencilerin;

• Vücudumuzun yapısını oluşturan hücre, doku, organ ve sistemleri,

• Sistemlerin yapı ve görevlerini, nasıl çalıştıklarını,

• Hücrelerde canlılık olaylarının gerçekleşmesini sağlayan yapıları,

• Çevrenin algılanması ile vücut bütünlüğünün nasıl sağlandığını,

• Bütün bu yapıların sağlık ve işlerliğinin korunmasını

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

Öğrenci Kazanımları

Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci;

1. Vücudunun hücreler, dokular, organlar ve sistemlerden oluşan düzenli bir yapı olduğunu örneklerle açıklayarak bunların vücudundaki yerlerini gösterir.

2. Destek ve hareket sisteminin yapısını ve görevlerini model, levha, şema ve kendi vücudu üzerinde göstererek açıklar.

3. Kemikler, eklemler, kaslar ve sinir sisteminin birlikte çalışarak hareket etmemizi nasıl sağladığını açıklar.

4. Destek ve hareket sisteminin sağlığının ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

5. Hücrelerimiz için gerekli olan besinin sindirim sistemimizde sindirilerek hücrelerimiz için hazırlandığını açıklar.

6. Sindirim sistemini oluşturan organları model, levha, şema ve kendi vücudu üzerinde gösterir.

7. Sindirim sistemini oluşturan organların yapısını ve görevlerini ayrıntıya girmeden açıklar.

8. Besinlerin sindirilmesini, kana geçmesini ve hücrelere ulaşmasını açıklar.

9. Ağza alınan besinlerin sindirim sisteminde ilerlerken uğradığı sindirim olaylarını, sindirilen besinlerin hücrelere gitmek üzere kana geçmesini, sindirim artıklarının vücut dışına atılmasını açıklar.

10. Sindirim sisteminin sağlığının korunmasının önemini örneklerle açıklar.

11. Hücrede gerçekleşen canlılık olayları için gerekli maddelerin organ ve sistemlerden hücrelere iletilmesini (akciğerlerden oksijenin, sindirim sisteminden besinlerin alınıp hücrelere), hücrelerde oluşan atık maddelerin (karbon dioksit ve diğer zararlı maddeler) dışarıya atılmasını sağlayan organlara iletilmesinin gerekliliğini açıklar.

12. Dolaşım sistemini oluşturan organları model, levha veya şema üzerinde gösterir.

13. Kalbin yapısını ve çalışmasını model, levha veya şema üzerinde göstererek açıklar.

14. Kan damarlarının çeşitlerini ve görevlerini açıklar. 

15. Küçük ve büyük kan dolaşımı olduğunu fark eder.

16. Kanın taşıyıcı görevine uygun yapısı olan serum ve hücrelerini mikroskopta  gözlemler.

17. Kanın pıhtılaşmasını gözlemler.

18. Kan hücrelerinin yapısını mikroskopta gözleyerek açıklar.

19. Kan gruplarını sıralayarak kan grupları arasındaki alış verişi şema ile gösterir.

20. Vücudumuzda ayrıca lenf dolaşımının da bulunduğunu fark eder.

21. Dolaşım sisteminin sağlığını ve korunmasını  örneklerle açıklar.

22. Solunum sisteminin hücrelerimizde gerçekleşecek solunum olayı için gerekli oksijeni dış ortamlardan alan ve karbon dioksitin dış ortama verilmesini sağlayan sistem olduğunu belirtir.

23. Solunum sisteminin gaz alış verişini sağlamaya uygun yapısını ve kan damarları ile ilişkisini  model, levha ve şema üzerinde göstererek açıklar.

24. Solunum sisteminin sağlığı ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

25. Boşaltım sisteminin hücrelerde oluşan ve kana geçen atık maddelerin kandan ayrılmasını sağlayarak kanı temizlediğini açıklar.

26. Boşaltım sistemini oluşturan organları model, levha ve şema üzerinde açıklar.

27. Boşaltım sistemi dışında boşaltım yapan diğer organları (karaciğer, akciğer, deri vb.)sıralar.

28. Boşaltım sisteminin sağlığını ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

29. Üreme sistemini oluşturan organları model, levha veya şema üzerinde gösterir.

30. Üreme sisteminin temel görevinin dişi ve erkek bireyde üreme hücrelerini meydana getirmek olduğunu açıklar.

31. Üreme sistemini oluşturan organların yapısını ve görevlerini açıklar.

32. Üreme sisteminin sağlığı ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

33. Üreme sisteminin sinir sistemi ve iç salgı bezlerinin salgıları ile kontrol edildiğini belirtir.

34. Yönetici ve düzenleyici sistemlerin hücreler ve organların düzenli ve birbirleriyle ilişkili olarak çalışmalarını sağladığını belirtir.

35. Yönetici ve düzenleyici sistemlerin yapısı ve görevlerini açıklayarak vücudumuzdaki yerlerini model,  levha ve şema üzerinde gösterir.

36. İç salgı bezlerine örnekler vererek görevlerini açıklar.

37. İç salgı bezlerinin sağlığı ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

38. Sinir sisteminin vücudun düzenli bir şekilde çalışmasını kontrol ettiğini, dışardan gelen uyarıları algıladığını; akıl, zekâ, düşünme, öğrenme, hafıza, konuşma, istemli hareketler vb. özellik ve etkinlikleri gerçekleştirerek vücut bütünlüğünün sağlandığını açıklar.

39. Sinir sisteminin bölümlerini model, levha veya şema üzerinde gösterir.

40. Sinir sistemi bölümlerinin yapısını ve görevlerini ayrıntıya girmeden açıklar.

41. Sinir sisteminin sağlığı ve korunmasının önemini örneklerle açıklar.

42. Çevremizden bize uyarıların geldiğini, bu uyarıları alan özel almaçların (duyu hücreleri) toplandığı organlara duyu organları denildiğini açıklar.

43. Duyu organlarının gelen uyarılara göre özelleşmiş yapılara sahip olduğunu örneklerle açıklar.

44. Duyu almaçlarının uyarıları, duyu-sinir yolu ile beyindeki özel merkezlere ilettiğini belirtir.

45. Beyindeki merkezin uyarıyı değerlendirerek gerekli yönetimi sağladığını belirtir.

46. Bu işlerliğin genel olarak tüm duyu organları ve algılamada aynı şekilde gerçekleştiğini fark eder.

47. Işık uyaranı ile uyarılan gözümüzün şekil, renk ve  hareketleri nasıl algıladığını belirtir.

48. Gözün kısımlarını model veya şema üzerinde göstererek görmenin nasıl gerçekleştiğini açıklar.

49. Gözün yapısından yararlanılarak yapılan araçlara ve kullanıldığı yerlere örnekler verir.

50. Göz uyumunu örneklerle açıklar.

51. Göz kusurlarının neler olduğunu ve nasıl giderildiğini ayrıntıya girmeden örneklerle açıklar.

52. Göz sağlığı için nelere dikkat edilmesi gerektiğini  açıklar.

53. Hava titreşimlerinin gürültü, şarkı, kuşun ötüşü olarak algılanmasının kulakla ilişkisini açıklar.

54. Kulağın kısımlarını model veya şema üzerinde göstererek işitmenin nasıl gerçekleştiğini fark eder.

55. Kulak sağlığının ve temizliğinin işitmedeki önemini açıklar.

56. Göremediğimiz hâlde burnumuza ulaşan  küçük parçacıklarla; yemeklerin, meyvelerin, çiçeklerin kokularının farklılıklarını ve neyin kokusu olduklarını algılayabilmemizin koklama duyu organı ile ilişkisini açıklar.

57. Burnun yapısını ve görevini model, levha veya şema üzerinde göstererek nasıl koku alındığını açıklar.

58. Burnun sağlığı için nelere dikkat edilmesi gerektiğini açıklar.

59. Ağzımıza aldığımız ve tükürüğümüzde çözünen maddeyi tatlı, acı veya tuzlu olarak nitelendirmemizin tat alma duyu organı ile ilişkisini açıklar.

60. Dilin yapısını ve görevini model, levha veya şema üzerinde göstererek nasıl tat alındığını fark eder.

61. Dilin tat alma bölgelerini şekil veya şema üzerinde göstererek deneylerle açıklar.

62. Koku alma ile tat alma arasındaki ilişkiyi örneklerle gösterir.

63. Elimizle yokladığımız bıçağın sert ve keskin olduğunu, bardağımızdaki çayın sıcak, buzun soğuk olduğunun algılanmasının dokunma duyusu ile ilişkisini açıklar.

64. Dokunma almaçlarının vücudumuzu kaplayan derideki dağılımını örneklerle belirtir.

65. Derinin yapısını ve görevini model, levha veya şema üzerinde göstererek açıklar.

66. Deri temizliğinin vücut sağlığı açısından önemini örneklerle açıklar.

KONULAR

A. HÜCRE VE ORGAN YIĞINI OLMAMIZI ENGELLEYEN YAPIMIZ: DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

B.  AĞZIMIZA ALDIĞIMIZ LOKMANIN HÜCRELERİMİZE GİREBİLECEK HÂLE GELMESİNİ SAĞLAYAN SİNDİRİM NEREDE OLUR?

C.  HÜCRELERİMİZLE ORGANLARIMIZ ARASINDA GEREKLİ MADDELERİ TAŞIYAN SİSTEM: DOLAŞIM SİSTEMİ

Ç.  HÜCRELERİMİZ İÇİN DIŞ ORTAMDAN OKSİJEN ALIP KARBON DİOKSİT VEREN SİSTEM: SOLUNUM SİSTEMİ

D. HÜCREDE OLUŞAN ATIKLARDAN VÜCUDUMUZU ARINDIRAN YAPILARDAN BİRİSİ: BÖBREKLER

E.  İNSANDA ÜREME HÜCRELERİNDEN YAVRU OLUŞUMUNA KADAR ÜREMENİN GERÇEKLEŞTİĞİ YAPI: ÜREME SİSTEMİ

F.  FARKLI GÖREVLERLE YÜKÜMLÜ SİSTEMLERİMİZİN BÜTÜNLÜK İÇİNDE ÇALIŞMASINI YÖNETEN-DÜZENLEYEN YAPIMIZ: DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

G.  ÇEVREMİZİ NASIL ALGILIYORUZ?

     1. Nasıl Görürüz?

     2. Nasıl İşitiriz?

     3. Nasıl Koku Alırız?

     4. Dilimizle Nasıl Tat Alırız?

     5. Derimizle Nasıl Algılarız?

ARAÇ–GEREÇ, DENEY, GEZİ–GÖZLEM, ARAŞTIRMA, İNCELEME, PROJE,

UYGULAMA VE KAYNAKLAR

Öğretmen öğrencilerin, okulun ve çevrenin olanaklarına göre eğitsel değeri olan her türlü araç-gereç ve etkinliği kullanarak ünite içeriğini ve kazanımları öğrencilere edindirmelidir. Bunun için öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak, bireysel öğrenmelerini kolaylaştıracak ve bilimsel yöntemi kullanmalarına fırsat tanıyacak yeterli düzeyde kaynak, araç-gereç, deney, gezi-gözlem, araştırma, inceleme, proje ve uygulamalardan yararlanmalıdır.

ÜNİTE III

YAŞAMIMIZI YÖNLENDİREN  ELEKTRİK

Ünitenin Amacı

Bu ünite ile öğrencilerin;

• Elektriklenme çeşitlerini, elektrik yüklerini ve cinslerini,

• Elektrik yükleri arasındaki itme ve çekme kuvvetlerini,

• Devre elemanlarını, gerilim (voltaj, potansiyel farkı) ve akım şiddetinin ölçülmesini,

• Maddelerin iletkenlik ve yalıtkanlık özelliklerini,

• Bir iletkenin direncini, dirençlerin seri ve paralel bağlanışını

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavrayarak basit devreler oluşturup çalıştırmaları amaçlanmaktadır.

Öğrenci Kazanımları

Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci;

1. Çevresinden elektrikle ilgili örnekler verir.

2. Sürterek cisimleri elektrikler ve elektriklenmeye çevresinden örnekler verir.

3. Elektrik yüklü cisimlerin etkileşerek birbirlerini itip çektiklerini gösterir.

4. Doğada zıt özelliklere sahip iki tür elektrik yükü olduğunu fark eder.

5. Elektrik yüklü iki cismin birbirini nasıl ittiğini ya da çektiğini açıklar.

6. Bir cismin elektrik yüklü olup olmadığını ve elektrik yüklüyse yükün türünü belirler.

7. Atomun  yapısından hareketle elektriklenmede protonların ve elektronların oynadığı rolü açıklar.

8. Cisimlerin artı elektrik yüklü, eksi elektrik yüklü ve yüksüz (nötr) olmalarının ne anlama geldiğini açıklar.

9. Sürtme esnasında cisimlerin nasıl artı yüklü ya da eksi yüklü hâle geldiklerini açıklar.

10. Cisimleri dokunmayla elektrikler ve dokunmayla elektriklenmenin nasıl olduğunu açıklar.

11. Cisimleri etkiyle elektrikler ve etkiyle elektriklenmenin nasıl olduğunu açıklar.

12. Elektrik yüklerinin hareketine bağlayarak maddeleri sınıflandırır, iletken ve yalıtkanlara örnekler verir.

13. Şimşek ve yıldırımın atmosferdeki doğal elektriklenme olayları olduğunu fark eder; bunları şekil çizerek açıklar ve korunma yollarına örnekler verir.

14. Basit bir pil yaparak pilin ana parçalarını belirtir, pilin kutupları arasına ampul bağlar ve ampulün ışık verdiğini gösterir.

15. Bir pilin kutuplarını fark eder ve kutupların nasıl oluştuğunu açıklar.

16. Bir pilin kutupları arasına bağlanan ampuldeki telden elektronların nasıl akarak elektrik akımı oluşturduğunu açıklar.

17. Elektrik akımının yarattığı etkileri (ışık, ısı) fark eder.

18. Elektrik akımının varlığını nasıl fark edeceğini belirtir ve akımı ampermetre kullanarak ölçer.

19. Pilin kutupları arasındaki gerilimi (voltajı) fark eder, açıklar ve voltmetre ile ölçer.

20. Akımın her telden aynı kolaylıkta akmadığını, iletkenlerin akıma direnç gösterdiklerini fark eder.

21. Sürtünmeyle direnç arasında benzerlik olduğunu gösterir.

22. Bir telin direncinin nelere bağlı olduğunu fark eder.

23. Akıma karşı telin direnç göstermesinin doğurduğu sonucu açıklar ve direnç nedeniyle elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğünü gösterir.

24. Dirençlere ve dirençlerin kullanıldığı yerlere örnekler verir

25. Bir devre elemanı için enerji ve gücü tanımlar.

26. Pil, ampul ve anahtardan oluşan devrede pilin enerji ürettiğini, ampulün ise bir direnç olduğunu ve enerji tükettiğini fark eder.

27. Pilleri ve ampulleri seri ve paralel bağlayarak devreler kurar, kurduğu devrenin şemasını çizer, devredeki akımları ve gerilimleri ölçerek karşılaştırır (iki ya da üç lâmbayı geçmeyen).

28. Elektrik devresini genel anlamıyla tanımlar, örnekler verir, kapalı devre ve açık devrenin anlamlarını örneklerle açıklar.

29. Pillere ve bu pillerin kullanım yerlerine örnekler verir.

30. Kullanılmış pillerin doğrudan çöpe atılması durumunda çevreyi kirleteceğini fark eder ve alınacak önlemleri belirtir.

KONULAR

A. DURGUN ELEKTRİK

     1. Çevremizdeki Elektrik

     2. Elektrikle İlk Tanışma: Cisimlerin Elektriklenmesi

     3. Elektrik Yükleri Arasındaki İtme ve Çekme

     4. İki Tür Elektrik: Artı ve Eksi Yükler

     5. Elektriğin Kaynağı: Maddenin Temel Taşı Atomlar

     6. Dokunma ve Etki İle Elektriklenme

     7. İletken ve Yalıtkan Maddeler

     8. Atmosferde Doğal Elektriklenme: Şimşek, Yıldırım

B. AKAN ELEKTRİK

       1. Basit Bir Pil Yapalım: Kimyasal Tepkimeler Yükleri Ayırır

       2. Protonlar Akamaz Fakat Elektronlar Akar

       3. Elektrik Akımı Görülemez Fakat Etkilerinden Gözlenip Ölçülebilir

       4. Bir Pilin Kutupları Arasındaki Gerilim (Voltaj)

       5. Elektronlar İletkenden Akarken Dirençle Karşılaşır

       6. Elektrik Enerjisi Direnç Nedeniyle Isıya Dönüşür

       7. Ampul Bir Dirençtir

       8. Dirençler Seri ve Paralel Bağlanabilir

       9. Elektrik Devreleri Kuralım ve Çalıştıralım

     10. Çeşitli Piller ve Bunların Kullanıldığı Yerler

     11. Pilleri Çöpe Atmayalım, Çevremiz Temiz Kalsın

ARAÇ–GEREÇ, DENEY, GEZİ–GÖZLEM, ARAŞTIRMA, İNCELEME, PROJE,

UYGULAMA VE KAYNAKLAR

Öğretmen öğrencilerin, okulun ve çevrenin olanaklarına göre eğitsel değeri olan her türlü araç-gereç ve etkinliği kullanarak ünite içeriğini ve kazanımları öğrencilere edindirmelidir. Bunun için öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak, bireysel öğrenmelerini kolaylaştıracak ve bilimsel yöntemi kullanmalarına fırsat tanıyacak yeterli düzeyde kaynak, araç-gereç, deney, gezi-gözlem, araştırma, inceleme, proje ve uygulamalardan yararlanmalıdır.

ÖĞRETME VE ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ

Bu etkinlikler, ünitenin tümüne yönelik öneriler biçiminde  hazırlanmıştır. Öğretmen bunları aynen ya da değiştirerek uygulayabilir. Ayrıca öğrencilerin düzeyi, konunun özelliği ve olanaklara göre aynı amaca yönelik başka etkinlikler düzenleyebilir. Öğretmen, söz konusu kazanımları öğrenciye kazandırmak için amaç ve kazanımların düzeyine, konuların özelliğine göre tartışma, rol oynama, örnek olay, problem çözme, beyin fırtınası, gezi, gözlem, deney, gösteri, gösterip yaptırma, soru cevap, proje, görüşme gibi yöntem ve teknikleri kullanabilir. Amaç, öğrencilerin kazanımları ezberlemeden, araştırma yoluyla edinmelerini ve fen bilimlerini bütün olarak algılamalarını sağlamaktır.

Öğretmen, öğrencilerin elektrik konusunda neler bildiklerini ortaya çıkarmak üzere onlara "Elektrik hakkında neler biliyorsunuz? Elektrik ne işe yarar? Elektrik nereden gelir?" gibi sorular sorar. Her öğrenciden ailesinin ve özel olarak kendisinin elektriği nasıl kullandığını yazmasını ister. Öğrenciler çevrelerindeki elektrikle çalışan aygıtları listelerler. Elektriksiz kalındığında ne tür sorunlarla karşılaşılacağı birlikte tartışılır. Öğrencilerden yaşlı büyüklerine sorarak elektriksiz nasıl yaşadıkları konusunda bilgi edinmeleri istenir. Öğrencilere elektriğin günlük yaşantıdaki önemi ve yaygın kullanımı fark ettirilir.

Öğretmen, öğrencilerin statik elektriklenme sonucu günlük yaşantılarında sıkça karşılaştıkları elektriklenmeleri (taranan saçların havalanması, soyunurken giysilerde oluşan kıvılcımlaşma ve çıtırtı sesi, tozların TV camlarında birikmesi vb.) fark etmelerini sağlayarak bunların neden oluştukları hakkındaki görüşlerini alır. Öğrencilerin yanıt ve görüşlerinden giderek onların elektrikle ilgili doğru ve yanlış bilgilerinin farkına varır ve öğrencilerin de yanlış bilgilerini fark etmelerini sağlar.

Öğretmen, sınıfta elektrik yüklü cisimlerin etkileşerek birbirlerini nasıl itip çektiklerini gösterir. Benzer etkinlikleri öğrencilerin de yapmasını ve yüklü cisimlerin nasıl etkileştiklerini çizimler yaparak göstermelerini ister. Sınıfta birlikte tartışılarak doğada iki tür ve zıt özelliklere sahip elektrik yükü bulunduğu sonucuna varılır. Öğretmen, ipekli kumaşa sürtülen cam çubukla, yünlü kumaşa sürtülen ebonit ya da plâstik çubuğun zıt yüklerle yüklendiğini gösterir. Zıt yükleri belirtmek üzere cam çubuktaki yüke artı (+), ebonit çubuktaki yüke eksi (-) adlarının verildiğini açıklar. Öğrenciler, elektrik yüklerine artı ve eksi adlarının kim tarafından verildiğini araştırarak sınıfa sunarlar.

Aynı elektrik yükü taşıyan cisimlerin birbirini ittiği,  zıt elektrik yükü  taşıyan cisimlerin birbirini çektiğini gösteren deneyler yapılır (Bunun için şişirilmiş balonlar kullanılabilir.). Deney ve gözlemlerle öğrencilerin yüklü cisimlerin etkileşimlerinin aralarındaki uzaklığa ve ortama bağlılığını kabaca görmeleri sağlanır.

Öğrencilere, bir cismin elektrik yüklü olup olmadığını nasıl belirleyebilecekleri sorulur ve tartışılarak bunun için başka bir elektrik yüklü cisimden yararlanmak gerektiği sonucuna ulaşılır. Yükünün türü bilinen bir cisimle başka yüklü bir cismin yükünün türünün nasıl belirlenebileceği tartışılır. Öğretmen, eğer varsa, okulda bulunan bir elektroskopu sınıfa getirerek öğrencilere tanıtır ve bununla deneyler yapar. Öğrenciler de basit bir elektroskop yaparak çalışmasını deneylerle gözlemler.       

Öğretmen, fabrika bacalarına takılan toz tutucularını ve fotokopi makinelerini statik elektriğin uygulama alanlarına örnek olarak verir. Öğrencilerden başka örnekler bulmalarını ister. Çevrede bulunması durumunda, öğrenciler fabrikaya götürülerek ya da fotokopi makinesi gösterilerek statik elektriğin uygulanmasını bizzat görmeleri sağlanır.

Öğretmen, bir parça bakır teli ortasından keserek önce iki parçaya böler. Sonra parçalardan birini tekrar ikiye böler ve ikiye bölme işlemini oldukça küçük bir tel parçası elde edene kadar sürdürür. Öğrencilere bu işlemi düşüncelerinde sürdürmelerini söyler ve birlikte bakır atomu kavramına ulaşırlar. Öğretmen, bakır atomu kavramından yola çıkarak her atomun nötron, proton ve elektron denilen üç temel parçacıktan nasıl oluştuğunu açıklar. Temel parçacıkların büyüklükleri, kütleleri ve yükleri sayısal değerler verilmeden belirtilir. Bir cismin artı veya eksi elektrik yüklü ya da yüksüz olması, cisimdeki toplam proton ve elektron sayıları ile açıklanır.

Öğretmen, çekirdekteki protonların yerlerini terk edemediklerini, fakat çekirdek çevresindeki elektronların bulundukları cisimden diğer cisimlere kolayca geçebildiklerini söyler. Bunun kanıtı olarak, bir cismin sürtme ile elektron alarak nasıl eksi yüklü ya da elektron vererek nasıl artı yüklü hâle geldiğini açıklar. Öğrencilerin bir cam çubuğu ipekli kumaşa sürterek elektriklemeleri sağlanır ve cam çubuğun artı yüklü hâle geldiği söylenerek bu durumu bir çizimle gösterip açıklamaları istenir. Öğretmen, sınıfta tartışarak cam çubuktan elektronların ipek kumaşa geçmesi sonucu cam çubuğun artı, kumaşın eksi yüklü hâle geldiğini öğrencilerin fark etmelerini sağlar. Sürtme esnasında cam çubuk ile kumaştan oluşan sistemdeki toplam yükün korunduğu sonucuna ulaşılır. Öğrenciler bir plâstik çubuğun yünlü kumaşa sürtülerek kumaştan elektronların cam çubuğa geçmesi sonucu nasıl eksi yüklü hâle geldiğini çizerek açıklar ve deneyle bunu gösterirler.

Öğretmen, öğrencilerden bir demir çiviyi çıplak elle tutup yünlü ya da ipekli kumaşa sürterek elektriklemelerini ister. Metal çubuğun cam ya da plâstik çubuk gibi sürterek elektriklenmediği gözlenir ve bunun nedenleri tartışılır.

Öğretmen, etki ile elektriklenmeyi gösteren deneyler yapar. Bu deneyler farklı maddelerden yapılmış cisimlerle öğrencilerce tekrarlanır. Yapılan deneyler ve gözlemlerden gidilerek bazı maddelerden yapılan cisimlerde elektronların bir uçtan diğerine gidebildikleri, bazılarında ise gidemedikleri sonucuna ulaşılır. Elektronların gidebildikleri maddeler iletkenler, gidemedikleri maddeler yalıtkanlar olarak tanımlanır ve örnekler verilir. Öğretmen yarı iletken maddelerden kısaca söz ederek bunların günümüzdeki önemini belirtir. Öğrencilere iletken maddelerin kendi içlerinde süper, çok iyi, iyi gibi gruplanıp gruplanamayacaklarını araştırmaları ödev olarak verilir. Öğretmen süper iletkenlikten, bunun teknolojiye yaptığı ve yapacağı etkilerden kısaca söz eder. 

Öğretmen, toprağın (yerin) bir tür elektron okyanusu gibi olduğunu açıklar ve topraktan istenildiği kadar elektron alınabileceğini ya da toprağa istenildiği kadar elektron verilebileceğini söyler. Bulutları oluşturan su taneciklerinin havayla sürtünme sonucunda elektrikle yüklendiğini, bunun sonucunda bulutların elektrik yüklü cisimler hâline geldiğini ve etkiyle bulutların altına gelen toprağın da zıt yüklerle yüklendiğini açıklar. Aynı durumun bulutların kendi aralarında da oluştuğunu çizimler yaparak gösterir. Bulutların yüklü hâle gelmesi sonucunda bulutlardaki ve topraktaki yüklerin birbirlerini itip çektiklerini, havada bir yerden başka bir yere akarak boşaldıklarını, bu boşalmaya şimşek ve yıldırım adı verildiğini açıklar. Yıldırım ve şimşek olaylarına şiddetli ışık ve sesin eşlik ettiği belirtilir. Günlük yaşamda yünlü kumaşları giyip çıkarırken, halı üzerinde yürürken de küçük ölçekli yıldırım oluştuğuna dikkat çekilir. Öğrencilerle yıldırımın tehlikeleri ve korunma yolları tartışılır. Yıldırımsavar (paratoner) hakkında bilgi verilir ve çevrede varsa öğrencilere gösterilir.

Öğretmen, önceden bakır ve çinko levhalardan boyutları yaklaşık 5x1cm parçalar keser ve yanında birkaç limon getirir. Getirilen malzemelerden basit limon pilleri yapılır. Limon pilleriyle sınıfta deneyler yapılır (Levha yerine bakır ve çelik teller de kullanılabilir.). Öğretmen pilin ana parçalarını öğrencilere özellikle artı ve eksi kutup üzerinde durarak açıklar.

Öğretmen, öğrencilerden ilk pili kimin ne zaman yaptığını araştırmalarını ister. Öğrencilerin topladığı bilgiler sınıfa sunulur ve değerlendirilir. İsteyen öğrencilerin bakır ve çinko levhalar arasına amonyum klorür çözeltisi emdirilmiş kurutma kâğıdı ya da kumaş koyarak Volta’nın yaptığı gibi pil yapabilecekleri söylenir (Uyarı: Amonyum klorür gibi çözeltilerin cilde, göze ve çevreye zarar verebileceği; çözeltilerle uğraşan kişinin lâstik eldiven ve koruyucu gözlük takması ve uygun çalışma ortamı gerektiği öğrencilere mutlaka söylenmelidir.). Öğrencilerden piyasada en çok kullanılan kömür – çinko türü pilin iç yapısını araştırmaları ve bir çizimle bunu göstermeleri ödev olarak verilir.

Öğretmen, piyasada satılan pillerden getirerek sınıfa gösterir. Pilin artı ve eksi kutuplarını belirtir. Pilin kutupları arasına ampul bağlayarak ampulün ışık verdiğini gösterir. Artı ve eksi kutuplarda yüklerin birikmesini pilin içindeki kimyasal tepkimelerin sağladığını açıklar. Kutuplar arasına ampul bağlandığında, bir kutuptan ötekine yüklerin akabileceği bir yolun nasıl oluştuğunu gösterir. Öğrencilerle tartışarak eksi kutuptaki elektronların, ampul üzerinden akarak artı kutba gittikleri sonucuna birlikte ulaşırlar ve elektrik akımının tanımını yapar. Elektrik akımının artı kutuptan eksi kutba aktığının kabul edilmesinin nedenleri öğretmence açıklanır.

Öğretmen, ışık veren ampulle elektrik akımının ışık ve ısı yaratma etkilerini öğrencilere gösterir. Bunu yaparken etkinin ampulden akan elektronlar tarafından yaratıldığını vurgular.    

Öğretmen, öğrencilere bir telden akım geçip geçmediğini nasıl belirleyebileceklerini sorar. Bir teldeki akımın varlığının ancak akımın yarattığı etkilerden belirlenebileceği sonucuna ulaşılır. Daha sonra öğretmen sınıfa  getirdiği bir ampermetreyi öğrencilere tanıtır ve ana parçalarını açıklar. Ampermetrenin de bir pil gibi artı ve eksi kutupları olduğunu gösterip ikisi arasındaki farkı sorar.

Limon pilinin ampule sağladığı akım miliampermetreyle ölçülür. Öğretmen, ölçülen akımın amper (A) birimiyle nasıl yazılacağını öğrencilere gösterir. Çevredeki akım değerlerinin neler olabileceği konusu sınıfta tartışılır ve öğrencilerin ilgisini çekebilecek vücutta bulunan sinirlerdeki, elektrik şebekesindeki, düşen bir yıldırımdaki akım değerleri kabaca karşılaştırılır. Elektrik çarpması anında vücuttan geçen akımın şiddetinin tehlike yarattığı açıklanarak bu konuda alınması gereken önlemlerden kısaca söz edilir.   

Öğretmen, bir pilin üzerindeki 1,5 V yazısını sınıfa gösterir ve bunun pilin boyutunu gösteren bir ölçü olup olmayacağını sorar. Boyutu farklı başka bir pilde de 1,5 V yazdığını göstererek bunun pilin boyutuyla ilgisi olmadığını belirtir. Her pilin üstünde buna benzer yazılar olduğunu söyleyerek ve örnekler göstererek kutuplar arasındaki gerilim (voltaj), bunun anlamı ve ölçülmesi konusunda öğrencilere bilgiler verir. Bir pilin geriliminin onun kimyasal yapısından kaynaklandığını ve pilin karakteristik özelliği olduğunu açıklar. Kimyasal özelliği aynı olmak üzere, bir pilin boyutları ne kadar büyük olursa olsun kutupları arasındaki gerilimin değişmeyeceğini vurgular.

Öğretmen, sınıfa getirdiği bir voltmetreyi öğrencilere tanıtır ve ana parçalarını açıklar. Voltmetrenin ampermetre gibi bir ölçü aygıtı olduğunu söyler. Öğretmen limon pilinin ve diğer pillerin kutupları arasındaki gerilimi voltmetreyle ölçer ve ölçülen gerilimin volt (V) birimiyle nasıl yazılacağını öğrencilere gösterir. Akımda olduğu gibi öğretmen, öğrencilere ilginç gelebilecek gerilim değerlerine çevreden örnekler verir.

Öğretmen, akımın bir iletkenden geçerken dirençle karşılaştığını belirterek tahtaya çakılmış çivileri model olarak kullanır ve direnci açıklar. Bir iletkenin direnci ile devreden geçen akım şiddeti ve potansiyel fark arasındaki ilişkiyi gösteren deneyler düzenlenir. Deneyler sonucunda genel bir yasa olan Ohm yasasına ulaşılır. Direncin simgesi ve SI birimi yazılarak gösterilir. Bir iletkenin direncinin nelere bağlı olduğu belirtilir.

Öğretmen, öğrencilere elektrikli su ısıtıcılarının, ütülerin, elektrikli fırınların çalışma ilkelerini araştırıp sunmalarını ister. Yapılan araştırma sonuçları değerlendirilerek iletkenlerin akıma karşı gösterdikleri direncin doğurduğu sonuçlar açıklanır. Direnç nedeni ile elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü gösterilir. Elektrik enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü aletlere örnekler verilir.

Pompa ile çalışan kapalı bir su devresi ve basit bir elektrik devresi çizilerek karşılaştırılır. İki devre arasındaki benzerliklerden hareketle elektrik devresi açıklanır. Öğretmen pil, ampul ve anahtardan oluşan devreyi kurar ve öğrencilerin önüne koyar. Öğrencilerden devreyi gösteren bir çizim yapmalarını ve çizim üzerinde devreyi oluşturan elemanları yazarak belirtmelerini ister. Öğretmen devre elemanlarının çizim simgelerini öğrencilere çizerek gösterir ve devreyi bir de bu simgeleri kullanarak çizmelerini ister.

Öğrenciler, anahtarı açıp kapayarak devreden elektronların aktığını ve bunun akım olduğunu, ampulün ışık vermesinden giderek hissederler. Öğretmen öğrencilere gözlerini kapamalarını ve devreden akan elektronları bir borudan akan su gibi düşünerek hayal etmelerini ister. Öğrencilerden bir elektronun devrede yaptığı yolculuğun öyküsünü yazmaları ve sınıfta çizimler eşliğinde anlatabilecekleri söylenir.

Öğretmen, devrede pilin enerji ürettiğini ve bu enerjiyi ampulün ışık ve ısı vererek tükettiğini açıklar. Pilin kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çevirdiği ve bunun sonucunda elektronların eksi kutupta biriktiğini söyler. Öğrenciler, kutuplar arasına ampulün bağlanmasıyla elektronların eksi kutuptan artı kutba aktıklarını ve bu akış esnasında ampulde enerjilerini kaybettiklerini fark ederler. Öğretmen iki pilin nasıl seri ve paralel bağlandığını öğrencilere gösterir. Onlardan pilin kutupları arasına iki ampulü seri ve paralel bağlamalarını ister. Öğrenciler kurulan devrelerin şemalarını çizerler. Devrelerdeki elemanlardan akan akımların ve elemanların uçları arasındaki gerilimlerin nasıl ölçüleceği devreler üzerinde tartışılır. Öğrenciler çizerek üç pilin nasıl seri ve paralel bağlandıklarını gösterirler. Aynı işlemi üç ampul için yaparlar.

Öğrencilere seri ve paralel devrelerdeki ampullerin ışık vermeleriyle içlerinden geçen akım arasında ilişkiler kurmalarını sağlayacak deneyler yaptırılır. Öğrenciler kurulan her devreyi çizerek gösterirler. Elektrik akımının devredeki bir noktadan iki kısma nasıl ayrıldığı ve bu akımların tekrar nasıl birleştiği tartışılır. Öğrencilerin devreler üzerindeki akım ve gerilimi ölçmeleri, ölçtükleri değerleri kaydedip karşılaştırmaları sağlanır.

Sınıfta tartışılarak basit bir devrede sürekli bir yük kaynağı (pil), yüklerin akabileceği bir yol (iletken tel) ve elektrik akımından yararlanarak çalışan bir eleman (ampul) bulunması gerektiği sonucuna ulaşılır. Buradan giderek genel anlamda elektrik devresinin tanımı yapılır.

Öğretmen, kapalı ve açık devrenin ne anlama geldiğini açıklar ve kurduğu devre üzerinde bunları gösterir. Öğrencilerin kapalı bir devreyi açmaları ve açık bir devreyi kapamalarını sağlar. Öğrenciler amaçlı olarak bir yeri açık bırakılan devredeki açığı bularak devreyi kapamasını öğrenirler. Öğretmen bazı elektrik devrelerine örnekler verir ve öğrencilerden örnekler bulmalarını ister. Öğrencilere bir evin elektrik devresi çizimle kabaca gösterilir ve devredeki sigortanın işlevi ve önemi açıklanır.

Öğrenciler, piyasada satılan pilleri türleri, boyutları, kullanım yerleri ve ücretleri bakımından araştırırlar ve edindikleri bilgileri sınıfa sunarlar. Öğrencilerden kimyasal pillerin dışında başka pillerin olup olmadığını araştırmaları istenir. Özellikle güneş pillerinin nasıl çalıştığı ve kullanım alanları açıklanır. Eğer çevrede varsa güneş pilleri ile çalışan hesap makinesi ve kol saati öğrencilere gösterilir.

Öğretmen, pillerin çevreye zarar veren maddeler içerdiğini söyler. Kullanılan pillerin çöpe atılması durumunda yaratacakları çevre kirliliğini açıklar. Öğrencilerden kabaca ülkemizde tüketilen pil sayısını tahmin etmelerini ister. Öğrenciler ülkemizde ve dünyada çok sayıda pil tüketildiğini, bunların çevre için büyük tehlike oluşturduğunu fark ederler. Öğrenciler pillerin çevreye zarar vermesinin nasıl önlenebileceği konusunda çözüm önerileri geliştirerek sınıfa sunarlar.                

DEĞERLENDİRME ETKİNLİKLERİ

Bu ünite için önerilen değerlendirme etkinlikleri, ünitenin amacı, öğrenci kazanımları ve öğrenme öğretme etkinlikleri göz önüne alınarak hazırlanmıştır.

Değerlendirme etkinlikleri, öğrencilerin ünitede yer alan kazanımlarla edinecekleri bilgi, beceri, görüş tutum ve davranışlara ne derece ulaştıklarının belirlenmesine yönelik olmalıdır. Bu doğrultuda birkaç kazanım için hazırlanan örnek ölçme sorularına yer verilmiştir.

Öğretmen, diğer kazanımlara yönelik olarak da sadece hatırlama düzeyinde sorular yerine, öğrencinin yorum yapacağı kavrama, uygulama, analiz, sentez düzeyinde yeni ve özgün sorularla bu bölümde önerilen ölçme etkinliklerini zenginleştirebilir.

Öğrencilerin aktif olduğu öğrenme yöntemlerinde sadece yazılı ve sözlü sınavlarla öğrenci başarısının değerlendirilmesi yeterli olmamaktadır. Öğretmen öğrencileri değerlendirirken ölçme sonuçları ile birlikte öğrencilerin; sınıf içi etkinliklere katılımı, bilimsel tutum ve davranışları, gözlem yapma, araştırma- inceleme, bilimsel düşünme, sahip oldukları ve sergiledikleri fikir zenginlikleri, sorumluluk alma, ekip çalışmalarına yatkınlıkları, edindiği bilgi ve bulguları paylaşabilme vb. özelliklerini de göz önüne alarak başarıları hakkında karar verir.

Örnek Sorular

  Aşağıda verilen tanımlarla terimleri eşleştiriniz.

2. Ebonit çubuk yünlü kumaşa sürtülünce aşağıdakilerden hangisi veya hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?

     I.   Ebonit çubuk elektron kazanır.

     II.  Yünlü kumaş elektron kazanır.

     III. Her ikisi de nötr hâle gelir.

A. Yalnız I                   B. Yalnız III                 C. Yalnız II             D. I ve II

3. Şekildeki gibi yüklü elektroskobun topuzuna artı yüklü K çubuğunu yaklaştırdığımızda aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri olur?

A. Yalnız I                       B. YalnızIII                   C. I ve II                       D. II ve III

4. Aşağıdaki olaylardan hangisi atmosferde elektrik yüklerine bağlı olarak meydana gelmez?

     A. şimşek                   B. gök gürültüsü        C. Gökkuşağı              D. yıldırım

5.  I.     Kesit

      II.   Kütle

      III. Uzunluk           

     Bir bakır telin direnci, verilenlerden hangisi veya hangilerine bağlıdır?

     A. Yalnız I                  B. Yalnız III                  C. I ve III                     D. II ve III

6.   Aşağıda verilen cisimlere göre soruları yanıtlayınız.

7.  Elektrikçilerin kullandığı aletlerin elle tutulan kısımlarının neden plastikle kaplandığını açıklayınız

..........................................................................................................................................................................................

ÜNİTE IV

UZAYI KEŞFEDİYORUZ

Ünitenin Amacı

Bu ünite ile öğrencilerin;

• Uzayda nelerin bulunduğunu, güneşin oluşumunu, katmanlarını ve yapısal özelliklerini,

• Güneş sistemindeki varlıkları, hareketlerini, bu hareketlerin sonuçlarını,

• Evrenin oluşumu ile ilgili görüşleri,

• Uzay araştırmalarına ilişkin çalışmaları,

• Uzay teknolojisindeki yeni gelişmeleri ve uzay araştırmalarının oluşturduğu kirliliği

gözlemlerle, uygulamalarla, deneylerle ve farklı etkinliklerle kavramaları amaçlanmaktadır.

Öğrenci Kazanımları

Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci;

1. Uzayda nelerin bulunduğunu fark eder.

2. Gözlemler sonucunda galâksilerle ilgili elde edilen bilgi ve bulguları açıklar.

3. Yıldızların belirgin özelliklerini açıklar.

4. Güneşin oluşumu ile ilgili görüşleri belirtir.

5. Güneşin katmanlarını model veya şema üzerinde göstererek açıklar.

6. Güneşin yapısal özelliklerini belirtir.

7. Güneşteki patlamaları ve bu patlamaların etkilerini örneklerle açıklar.

8. Güneşin hareketlerini şema çizerek açıklar.

9. Güneş Sistemini gösteren model oluşturarak Güneş Sisteminde bulunan gök cisimlerinin adlarını belirtir.

10. Güneş Sisteminde bulunan gezegenlerin belirgin özelliklerini, konumlarını ve uydularını model veya şema üzerinde açıklar.

11. Ayın yapısal özelliklerini ve Dünyaya etkilerini açıklar.

12. Güneş ve Ay tutulmasını hazırladığı maket üzerinde göstererek açıklar.

13. Kuyruklu yıldızların, asteroitlerin ve meteorların belirgin özelliklerini sıralar.

14. Uzay bilimcilerin farklı uğraşı alanlarını belirtir.

15. Uzay araştırmalarında kullanılan teleskopların türlerini belirtir.

16. Evrenin oluşumu ile ilgili görüşleri belirtir.

17. Uzay araştırmalarında balonlar, roketler ve uzay mekiklerinin kullanımını örneklerle açıklar.

18. Yapay uyduların yörüngeye nasıl oturtulduğunu açıklar.

19. Yapay uyduların kullanım amaçlarına göre çeşitlerini belirtir.

20. Uzayla ilgili geleceğe yönelik teorileri ve bu teorilerin getireceği sonuçları açıklar.

21. Uzay araştırmalarının yarattığı kirlenmeleri ve bu kirlenmelerin doğurabileceği sorunları belirtir.

22. Uzay araştırmalarında yaşanmış kazalara örnekler verir.

23. Uzay istasyonlarının kuruluş amacını ve önemini örneklerle açıklar.

KONULAR

A.  UZAYDA NELER VAR?

     1. Galaksiler (Gök Adaları)

     2. Yıldızlar Doğar Yaşar Ölür

          a. Yaşamımızı Güneşe Borçluyuz

                 i.    Güneş Nasıl  Oluştu?

                 ii.   Katmanları ve Yapısal Özellikleri

                 iii.  Güneşin Hareketleri

          b. Güneş Sistemi

                 i.    Gezegenleri ve Uyduları

                       • Güneş ve Ay Tutulması

     3.  Kuyruklu Yıldızlar, Asteroitler ve Meteorlar

C. UZAYA BAKIYORUZ

Ç.   EVREN NASIL OLUŞTU?

D.   UZAY TEKNOLOJİSİ

     1.  Uzay Mekikleri

     2.  Yapay Uydular

     3.  Uzay İstasyonları

E.  UZAY ARAŞTIRMALARI

     1.  Ayda İlk Adımlar

     2.  Uzayda Yaşamak

     3.  Uzayda Kirlilik

ARAÇ–GEREÇ, DENEY, GEZİ–GÖZLEM, ARAŞTIRMA, İNCELEME, PROJE,

UYGULAMA VE KAYNAKLAR

Öğretmen öğrencilerin, okulun ve çevrenin olanaklarına göre eğitsel değeri olan her türlü araç-gereç ve etkinliği kullanarak ünite içeriğini ve kazanımları öğrencilere edindirmelidir. Bunun için öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak, bireysel öğrenmelerini kolaylaştıracak ve bilimsel yöntemi kullanmalarına fırsat tanıyacak yeterli düzeyde kaynak, araç-gereç, deney, gezi-gözlem, araştırma, inceleme, proje ve uygulamalardan yararlanmalıdır.